و به عبارت ديگر: هر موجود ازلى حتماً ابدى است همان طور كه هر موجود فناپذير، حتماً حادث بوده است.

***

سؤال

در اين جا جاى يك سؤال باقى است و آن اين كه ممكن است گفته شود: ماده جهان قديم است و ازلى ولى علت اين كه هنوز انرژى قابل مصرف در آن وجود دارد و به اصطلاح «انتروپى» و پيرى آن فرا نرسيده است اين است انفجار آن در زمان هاى بعد انجام گرفته است و انفجار آن، با اصل هستى آن، توأم نبوده و ساليان نامحدودى در حالت يكنواختى و بى تفاوتى كامل بسر برده است سپس بعدها انفجارى در آن رخ داده است از اين نظر هنوز حالت جنبش و حركت در آن حكم فرما مى باشد و پيرى كامل آن فرا نرسيده است.

ولى پاسخ اين سؤال روشن است زيرا گذشته از اين كه معنى ندارد ماده آن، به طور ساليان نامحدودى به حالت سكوت و سكون بماند سپس انفجارى در آن رخ دهد، جاى پرسش باز باقى است زيرا سؤال مى شود چه عاملى در روز نخست اين بى تفاوتى را به هم زد؟ و ماده ساكن را به حركت و جنبش درآورد، اين عامل چه بود؟ خود ماده كه نمى تواند بى تفاوتى كامل خود را به هم زند و انفجارى در اتم هاى