ديگر، بايد كه در هر مقام در اختصار كوشد و از ايراد تطويل محلّ احتراز لازم داند كه «خير الكلام ما قلّ و دلّ»، مگر آنكه حال و مقام مناسب تطويل باشد، چه بعضى اوقات هست كه جهت بعضى مصالح تطويل مناسب مى‌افتد.

ديگر، از انفلاق‌[1] الفاظ و تعقيد و اسلوبهاى مشوّش احتراز تمام لازم داند، و همچنين از استعارات بعيده و تشبيهات غريبه و امثال آن؛ بلكه بايد الفاظ مأنوس و عذب باشد و سخن شيرين و روان و اسلوب كلام مرضىّ باشد. و سخن بر وجهى جارى باشد كه معانى واضح باشد و خواننده محتاج به فكر نشود، [353/ مج‌] و آخر كلام مقوى اوّل باشد، و سخن از تنافر[2] و مناقضت محفوظ باشد.

ديگر، مهما امكن دبير از كذب و جزاف‌[3] و دعواهاى ناپسند و ذكر سخنانى كه اثبات‌[4] آن محتاج به حجج بعيده بوده باشد، احتراز نمايد.

ديگر، بايد كه هر سخن‌[5] بر نحوى مذكور باشد كه بر وجه لطيف اشاره به حجج هر دعوى شده باشد، و در مواضع حاجت به استشهاد به آيات قرآنيه و احاديث شريفه و امثال مشهوره تمسّك جويد.

ديگر، مراعات القاب و مدايح هركس بر نحوى شود كه مناسب حال او باشد، و اصل و نسب و عقل و ادب و لشكر و خزانه و ملك و ولايت او بر آن دليل باشد؛ و هرچند دشمن باشد، او را از حدّ و مرتبه خود فروتر ندارد و نسبت مخدوم خود را با او محفوظ دارد، بر وجهى كه متضمّن منقصتى‌[6] نسبت به مخدوم نگردد، مگر نسبت به كسى كه تكبّرى نموده باشد و از حدّ خود تجاوز كرده باشد كه به حكم آنكه تكبّر بر متكبّر مذموم نيست، در اين صورت اگر مصلحت تقاضا كند، مكافات او بر وجهى كه عقل اقتضا كند مذموم نباشد.

ديگر، بايد كه دبير در كيفيت مكاتيب‌[7] به هر طايفه‌اى سنن اسلاف منظور دارد و نظر

[1] -« انفلاق» به معنى شكافتگى است. در مج اين كلمه« انغلاق» ضبط شده است.

[2] - مج:« منافرت».

[3] - معرّب« گزاف» است به معنى بيهوده.

[4] - چ ندارد.

[5] - همان:« سخنى».

[6] - مج:« منقضى».

[7] - چ:« مكاتبت».