خلق راه نيابد، چه هميشه عوام النّاس نظر بر پيشنمازان و واعظان مى‌دارند و سخنان ايشان را مقبول و متّبع شناسند. و هرگاه مردم بد، كه به قلّت دانش و صلاح موسوم باشند، در اين امور دخيل شوند به جهت حبّ رياست و صرف قلوب عوام به جانب خود، احكام و احاديث را بر مطالب خود حمل نمايند و تحريف در الفاظ و معانى كنند و هر باطلى كه خواهش آن داشته باشند به تأويلات بعيده نصوص شرع را موافق آن سازند. و بسيار باشد كه احاديث بر سبيل خدعه و تلبيس وضع نمايند، و بسيار باشد كه علما و دانشمندان را تفسيق كنند، بلكه به آن اكتفا نكرده تكفير نمايند و قدح در دينهاى فضلا كنند تا عوام را از جانب ايشان رميده سازند و رواجى در كار خود تحصيل كنند.

اگر فاضلى نظرى در كتاب صوفيه جهت اطّلاع بر مذاهب ايشان يا بعضى فوايد، كه كم‌كتابى از آن خالى مى‌باشد، كرده باشد، گويند فلانى صوفى است و صوفيه همه كافرند؛ و اگر كسى اطّلاع بر كتب حكما و علوم فلسفى داشته باشد، گويند فلان حكيم است و كافر است و ايمان ندارد و تلبيسها كنند و تهمتها زنند. و در همه زمان اين قسم كسان بسيار باشند و در زمان ما نيز هستند، و اين گروه بدترين خلقند و منتظر فرصتند.

اگر پادشاهان و ارباب دولت زجر ايشان نكنند و ايشان را بر حدود و مراتب خود ندارند و منع ايشان از محراب و منبر و مسند افاده و افتا نكنند، طغيان كنند و شرّ ايشان به علما و فضلا برسد و عوام را گمراه سازند و از راه راست بازدارند. و مذهبهاى باطل در ميان خلق از اين راه به‌هم رسيده، چه جاهلان قوّت گرفته‌اند و از روى كم‌عقلى و كم‌دانشى يا حبّ دنيا و رياست اعتقادات باطله و مذاهب سخيفه احداث كرده‌اند كه «لو سكت الجاهلون لارتفع الخلاف.»[1] يعنى: «اگر ساكت باشند نادانان، خلاف برطرف مى‌شود.» و اين گروه اكثر اوقات خود را منسوب به معرفت قرآن و حديث سازند و دعوى كمال مهارت در آن كنند، و ليكن از قرآن و حديث بغير از ظواهر بعضى الفاظ چيزى ديگر ندانند.

اگر سلاطين و ارباب دولت در مقام تمييز و اصلاح مراتب علما نباشند، روزبه‌روز

[1] - در كتابهاى كشف الغمة، ج 2، ص 349؛ حليلة الابرار، ج 2، ص 427؛ الكشكول، ج 3، ص 175. بدين صورت آمده است:« لو سكت الجاهل ما اختلف الناس».