روند، ملك ايشان را نظامى و دولت ايشان را دوامى نباشد و به اندك زمانى به نكبت دنيوى و شقاوت اخروى مبتلا گردند، چه پادشاهى ظالم چون بنايى است عالى كه بر روى برف نهند؛ هرآيينه اساس آن به تاب [129 ب‌] آفتاب عدل الهى گداخته گردد و بنا منهدم شود. در كلمات شريفه حضرت امير المؤمنين- صلوات اللّه عليه- مذكور است كه، «اذا بنى الملك على قواعد العدل و دعم بدعايم العقل نصر اللّه مواليه و خذل معاديه.» يعنى: «هرگاه بناى ملك و پادشاهى براساس و قواعد عدالت مبنى باشد و مستحكم باشد به ستونهاى عقل، نصرت دهد خداى عز و جلّ دوست آن دولت را و مخذول و منكوب سازد دشمن آن را.» و پادشاهى كه بر منهج اول باشد، تمسك به عدالت كند و رعايا را به جاى دوستان و اصدقا دارد و بلد را از خيرات عامه مملوّ سازد و عنان شهوت خود را به دست عقل دهد و مالك خود باشد. و پادشاهى كه به راه دوم برود و توسّل به جور و ظلم جويد و رعايا را به جاى بندگان خود دارد و بلد را پر از شرور عام كند، خود بنده شهوت باشد و اطاعت احكام عقل و شرع ننمايد. و مراد به خيرات عامّه امن بود و سكون و آرام و مودّت و دوستى با يكديگر و عدل و عفاف و لطف و احسان و وفا و امثال آن؛ و مراد به شرور عامّه خوف بود و اضطراب و تنازع و خصومت و جدال و جور و حرص و اسراف و عنف و غدر و خيانت و ناراستى و مسخرگى و بى‌حيايى و غيبت و امثال آن. و مردمان در هردو حال نظر بر پادشاهان داشته باشند و اقتدا به سيرت ايشان كنند كه «الناس على دين ملوكهم.» يعنى: «مردمان بر دين پادشاهان خودند.» و «النّاس بزمانهم اشبه منهم بآبايهم.» يعنى: «مردمان به زمان و متعارف وقت خود شبيهترند از ايشان به آباى خود.»[1]

پس، اگر زمام مهامّ در دست اقتدار پادشاه عادل باشد، همه‌كس سيرت نيكو پيش گيرند و در اكتساب فضايل كوشند و چون حال برخلاف اين بود، همه‌كس به جانب رذايل و اخلاق نكوهيده و اعمال ناپسنديده راغب و مايل باشند. و از اينجاست كه در احاديث شريفه مصطفويه وارد شده كه، اگر سلطان عادل باشد، از هر حسنه كه از رعايا صادر شود او را بهره‌اى باشد و اگر ظالم باشد، در هر سيّئه كه از ايشان صادر شود، شريك باشد.

[1] - نك: اخلاق ناصرى، همان؛ اخلاق محتشمى، ص 420.