در سرگذشت پادشاهان و بزرگان و يا دربردارنده مضامين حكمت‌آميز و نصايح و اندرزهايى بوده كه از قول هريك از پادشاهان ساسانى نقل شده و نيز مجموعه دستورها و اوامر مكتوب آنان را در موضوعهاى مختلف از آيين جهاندارى و راه و رسم پادشاهى و مضامين اخلاقى خطاب به جانشين خود و يا بزرگان كشور در خود داشته و يا توقيعات يا دستورهاى شاهان به دستور پادشاه توسط دبير در ذيل عريضه نوشته مى‌شده و در نگارش آن تهذيب الفاظ و انسجام معانى و زيبايى جملات رعايت مى‌گرديد و در عين حال داراى مطالب عالى اخلاقى و عبارات حكمت‌آميز بوده است.[1]

اين آثار پس از آنكه در دوره اسلامى به عربى برگردانده شد ماده اصلى براى سياستنامه‌هاى دوره اسلامى گرديد. نويسندگان انديشمند بر همين مبنا ضمن بيان شيوه و آيين كشوردارى پادشاهان عجم و درج اندرزها و نصايح آنان و صاحب‌خردان به بيان انديشه سياسى خود مى‌پرداختند. بنا به اشاره‌اى كه شد اين سبك از نوشتار كه خاص سياستنامه‌نويسى بود بعدا در مكتوبات مربوط به ديگر جريانهاى فكرى سياسى اثر فراوانى گذارد. براى نمونه اخلاق جلالى كه از جمله كتب حكمت عملى به‌شمار مى‌رود، در واقع سياستنامه‌اى است كه بر مبناى شرعيات به رشته تحرير كشيده شده است.[2]

روضة الانوار عباسى‌

در فاصله زمانى ميان سقوط دولتهاى تيمورى و تركان و تشكيل دولت صفوى و دولت تيموريان هند، در ايران و هند و آسياى صغير به همراه كتابهاى متعدّد ادبى، چند كتاب در مبحثهاى اخلاقى، يا به اصطلاح علوم عقلى در حكمت عملى، تدوين شد و اين سنت كمابيش در عهد صفوى ادامه يافت.

برخى از اين دست‌نوشته‌ها تنها به مباحث عادى اخلاقى اختصاص نداشت، بلكه داراى جنبه‌هاى اندرزى به پادشاهان و كارداران آنان، يا درباره كيفيت عمل درست و دور از جور و اعتساف و اشتباه هر دسته از صاحب قدرتان مذهبى و سياسى و نظامى هم‌

[1] - نك: همان، صص 269 تا 277.

[2] - نك: زوال انديشه سياسى در ايران، ص 239.