اهميت‌ترين نوشته‌اى كه دريافتى عرفانى از انديشه سياسى ايرانشهرى به‌دست مى‌دهد، مرصاد العباد نجم الدين رازى، مشهور به دايه، است.[1]

امّا مهمترين عاملى كه در ادبيات اخلاقى عرب تأثير كرده و آن را به شكل خاصّ خود درآورده كتابها و آثار اخلاقى ايران بوده كه تعدادى از آنها به عربى ترجمه شده بود. در عصرى كه مؤلفين اسلامى براى نخستين‌بار به تأليف اين‌گونه كتب ادبى پرداختند، مهمترين منابعى كه از اين نوع در دسترس ايشان قرار داشت و سرمشق ايشان گرديد همان آثار ايرانى بود.[2] پراهميت‌ترين و كهنترين اين نوشته‌ها كليله و دمنه است كه بى‌ترديد آن را بايد از سياستنامه‌هاى دوره اسلامى به‌شمار آورد.[3] آنچه از حقوق پادشاهان بر كارگزاران، و يا توصيه شاهان به عاقبت‌نگرى و تدبير كارها به قضيّت سياست در اين كتاب آمده نمونه‌اى است از انديشه‌هاى سياسى ايرانى كه از طريق كتب ادبى و اخلاقى انتقال يافته است.[4]

با اين مقدّمه كه در مورد شناخت جريانات عمده تفكّرات سياسى در اسلام براى آشنايى با اثر حاضر- روضة الانوار عباسى- گفته شد بايد اين يك نكته را هم افزود كه در سبك انتقال افكار و مفاهيم هركدام از دو جريان ديگر (نظريه شريعتمداران و انديشمندان عقلى)، الگوى نوشته‌هاى سياسى مبتنى بر عقايد ايرانى پيش از اسلام (سياستنامه‌نويسى) مورد تقليد قرار گرفته است. به‌گونه‌اى كه بيان گرديد در ادبيات پهلوى عصر ساسانى نوشته‌هاى بسيارى در موضوع ادب و تربيت و به‌خصوص آداب معاشرت و طرز مجالست و بالاخص مصاحبت با پادشاهان و آيين دربارى و همچنين كتابهايى براى ارشاد پادشاهان و تعديل رفتار ايشان نوشته شده بود كه عموما داراى مضامين اخلاقى و سياسى بود.[5] مسعودى به اخبار و سير و وصايا و عهود و مكاتبات و توقيعات و خطابه‌هاى تاجگذارى و رسايل پادشاهان ايرانى اشاره كرده است. اين آثار

[1] - همان، ص 103.

[2] - فرهنگ ايرانى پيش از اسلام، ص 258.

[3] - خواجه نظام الملك، ص 110.

[4] - ابو المعالى نصر الله منشى، كليله و دمنه، به اهتمام محمّد روشن، براى نمونه رجوع شود به: صص 92 و 93 و 94.

[5] - فرهنگ ايرانى پيش از اسلام، ص 259.