زبان عربى روشن‌

در آياتى از قرآن تكرار و تأكيد شده كه اين كتاب آسمانى به زبان عربى روشن نازل شده است.[1] «وَ هذا لِسانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ»[2]. مقصود از «مبين بودن» قرآن، روشن، آشكار، ساده و بى‌ابهام بودن آن است: «فَإِنَّما يَسَّرْناهُ بِلِسانِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ»[3].

اين در حالى است كه قرآن خود تصريح مى‌كند كه آياتى متشابه‌[4] (كه به لحاظ فهم و معنا پيچيده هستند) دارد: «هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ ... وَ ما يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ»[5].

برخى بر اثر ناآگاهى از فراز و فرودهاى انديشه اسلامى درگذر تاريخ، از آيه پيشگفته برداشت ناصوابى كرده و آن را در قالب يك اشكال، چنين بيان كرده‌اند:

براساس اين آيه، عموم مردم توان فهم آيات متشابه را ندارند؛ بنابراين آيات مذكور براى غالب مردمان جز تلاوتى خشك و بى‌روح، فايده ديگرى ندارد.[6]

ما در بحث متشابهات القرآن‌[7] اين اشكال را پاسخ داده و گفته‌ايم: تشابه بر دو قسم است: اصلى و عارضى؛ تشابه عارضى (كه بيشتر متشابهات قرآن از اين دسته است) آن است كه در عصرهاى بعدى بر قرآن عارض شده است، نه اينكه هنگام نزول هم دچار تشابه بوده است. دليل اين تشابه هم كشاكش رايزنى متكلمان فرقه‌هاى مختلف است كه در اواخر قرن‌اوّل رخ داد وتا قرن‌دوم وسوم ادامه‌يافت.

البته اين تشابه بر بخشى از آيات عارض شد؛ چرا كه مكاتب و گرايش‌هاى كلامى گوناگون و در همان‌حال، ناسازگارى طى دوره‌اى‌طولانى در جهان‌اسلام سر برآوردو طرفدار هرگرايش‌فكرى براى‌اثبات ديدگاهش به‌دسته‌اى‌از آيات و روايات استدلال‌

[1] . شعراء/ 195.

[2] . نحل/ 103:« و اين‌[ قرآن‌] به زبان عربى روشن است».

[3] . دخان/ 58:« در حقيقت،[ قرآن‌] را بر زبان تو آسان گردانيديم، اميد كه پند پذيرند».

[4] . آيات متشابه بر آياتى اطلاق مى‌شود كه از نظر معنا، مبهم و از نظر فهم، دشوار باشند.

[5] . آل عمران/ 7:« با آنكه تأويلش را جز خدا و ريشه‌داران در دانش، كسى نمى‌داند».

[6] . هاشم العربيّ، ملحق ترجمة كتاب الإسلام، ص 379.

[7] . التمهيد في علوم القرآن، ج 3.