و آنها را بر اساس نظر و رأى خود تأويل و تفسير مى‌كرد تا از اين رهگذر، هم مبانى ديدگاه خود را استحكام بخشد و هم برطرف مقابلش چيره شود. در گيرودار اين كشمكشها بود كه نشانه‌هاى شريعت دستخوش آراى گوناگون هواپرستان شد و مآلًا به تشابه بخش عظيمى از آيات بيّن و روشنگر قرآن و احاديث پيامبر صلى الله عليه و آله انجاميد و آنها را در هاله‌اى از ابهام و اجمال فرو برد و نتيجه آن شد كه آيات محكم و روشنگرِ عصر نزول به آيات متشابه و نامفهوم عصر نزاعهاى كلامى تبديل شد و بدين ترتيب، اين حادثه پيامدهاى ناگوارش را بر حوزه شريعت روشن اسلام تحميل كرد.

نكته ديگر آنكه تشابه عارضى در نصوصى وجود دارد كه درباره صفات جلال و جمال خداوند، امور خلقت، تدبير هستى و مانند آن است.

اما تشابه اصلى كه در قرآن به غايت اندك است، عبارت است از آياتى كه برخوردار از معانى‌بلند وفخيمى‌است كه قالبها و ساختارهاى زبان عربى تاب تحمّل وگنجايش آنها را ندارد و به همين دليل در قالبهاى استعاره و تشبيه آمده است كه اين قالبها هم به‌طور طبيعى ياراى انتقال‌مقصود خداوندسبحان را ندارد. بنابراين مشكل ازجانب قابل است نه فاعل؛ زيرا قالبها و ساختارهاى زبان عربى تاب تحمل مفاهيم فخيم و بلند آسمانى را ندارد، و ما در اين باره به تفصيل در التمهيد بحث كرده‌ايم.

حال پرسش ديگر اين است كه چرا اين آيات اندك در ضمن بقيه آيات آمده است، در حالى كه به تصريح قرآن، همه آيات آن براى همه انسانهاست: «هذا بَيانٌ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ مَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِينَ»[1]؛ اين [قرآن‌] براى مردم، بيانى و براى پرهيزكاران، رهنمود و اندرزى است.

پاسخ اينكه اين آيات، به واقع پشتوانه و ذخيره‌اى سرشار براى دين جاودان اسلام است؛ زيرا هرچه زمان پيش رود، نقاب از چهره نورانى اين گونه آيات به كنار مى‌رود و راه پيشروى اين دين جاودان را در دل زمانه مى‌نماياند.

هريك از اين آيات به سان منشورى است كه هر طيف آن متناسب با شرايط خاصى از اوضاع زمانه است؛ روزى معناى ظاهرى آنها نورافشانى مى‌كند و ديگر روز، لايه‌اى از مفاهيم آنها چهره مى‌نمايد و بدين سان در گذر زمان، لايه‌ها و اضلاع‌

[1] . آل عمران/ 138.