گفته مى‌شد: «ومثل الّذي يعظ الكفّار كمثل الّذي ينعق ...».

ليكن مفسّران در پاسخ آن گفته‌اند كه در اينجا چيزى در تقدير است و معناى آن چنين است: مثل دعوت تو از كفار براى اسلام آوردن، به كسى مى‌ماند كه از حيوانات چنين دعوتى كند ... همان گونه كه در آيات ذيل آمده است:

«أُولئِكَ كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ»[1]؛ آنان همانند چهارپايان، بلكه گمراه‌ترند. [آرى،] آنها همان غافل ماندگانند.

«فَإِنَّكَ لا تُسْمِعُ الْمَوْتى‌ وَ لا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعاءَ إِذا وَلَّوْا مُدْبِرِينَ ... وَ ما أَنْتَ بِهادِي الْعُمْيِ عَنْ ضَلالَتِهِمْ إِنْ تُسْمِعُ إِلَّا مَنْ يُؤْمِنُ بِآياتِنا فَهُمْ مُسْلِمُونَ»[2]؛ البته تو مردگان را شنوا نمى‌گردانى، و اين ندا را به كران- چون پشت بگردانند- نمى‌توانى بشنوانى ... تو جز كسانى را كه به نشانه‌هاى ما ايمان آورده‌اند و مسلمانند، نمى‌توانى بشنوانى.

«أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ أَوْ تَهْدِي الْعُمْيَ وَ مَنْ كانَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ»[3]؛ پس آيا تو مى‌توانى كران را شنوا كنى، يا نابينايان و كسى را كه همواره در گمراهى آشكارى است، راه نمايى؟

«إِنَّ اللَّهَ يُسْمِعُ مَنْ يَشاءُ وَ ما أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِي الْقُبُورِ»[4]؛ خداست كه هركه را بخواهد شنوا مى‌گرداند؛ و تو كسانى را كه در گورهايند نمى‌توانى شنوا سازى.

و ديگر آيات همسان كه بيانگر ناكامى كسانى است كه انسانهاى بى‌دل، نا آگاه، غايب از خود و سرگردانِ در تاريكيهاى ضلالت و گمراهى را به راه راست فرا مى‌خوانند:

«إِنَّ فِي ذلِكَ لَذِكْرى‌ لِمَنْ كانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِيدٌ»[5]؛ قطعاً در اين [عقوبتها] براى هر صاحبدل و حق نيوشى كه خود به گواهى ايستد، عبرتى است.

خداى سبحان بخشى از كلام را در تقدير گرفته است تا بدين وسيله از تشبيه واعظِ خيرخواه و رهبر كامل در پند و ارشاد حكيمانه‌اش، به انسان گزافه‌گو و مهمل باف، كه سخنانش در بى‌مفهومى، به صداى كلاغ مى‌ماند، خوددارى كند.[6]

[1] . اعراف/ 179.

[2] . نمل/ 80 و 81؛ روم/ 52 و 53.

[3] . زخرف/ 40.

[4] . فاطر/ 22.

[5] . ق/ 37.

[6] . ر. ك: الهدى إلى دين المصطفى، 1/ 397.