«جئناك خمسةً»؛ يعنى «خمسة اشخاصٍ»، يا «وَ واعَدْنا مُوسى‌ ثَلاثِينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ»[1]؛ يعنى «بعشر ليالٍ»، يا «يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً»[2]؛ يعنى «عشر ليال». راز اين كار همان است كه گذشت و آن اينكه نزد عرب، معيار محاسبه زمان، شب است؛ مانند «إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا عَشْراً»[3] و «فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِكَ»[4] و «عَلَيْها تِسْعَةَ عَشَرَ»[5]؛ يعنى «تسعة عشر خازناً».

در همه موارد پيشگفته، معدود به دليل معلوم بودن، حذف شده است. در اين آيه نيز همين قاعده حكمفرماست؛ زيرا اگر كسى بگويد: «فرّقتُهم اثنتي عشرة»، گويا گفته است «فرَّقتُهم اثنتى عشرة فرقةً» و قاعده‌اى در زبان عربى رايج است كه طبق آن «چيزى كه معلوم باشد، جايز الحذف است». از اين گذشته، اگر آورده شود، يا از باب تأكيد است يا حشو زائد.

مفسران بر اين اعتقادند كه «أسباطاً» بدل از «اثنتي عشرة» است، نه تمييز، و تقدير آن چنين است: «وفرّقناهم فِرَقاً أسباطاً وجعلناهم أُمماً متفرّقة لا مجتمعة»؛ آنان را به دوازده فرقه تقسيم و از هم جدا كرديم و اين كيفرى است كه از آغاز دچار آن شدند؛ زيرا از پيروى موسى عليه السلام سرباز زدند؛ برخلاف امّت اسلام كه با وحدت كلمه و همگرايى، گردِ پيامبر صلى الله عليه و آله جمع شدند: «إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ»[6]؛ مسئله‌اى كه خواسته خداوند متعال از هر امّتى است؛ هرچند فرقه‌ها و گروههاى مختلفى باشند: «وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ. فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَيْنَهُمْ زُبُراً[7] كُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ»[8]؛ نعمتى كه به رغم تفرقه و زد و خورد، به بنى اسرائيل ارزانى شد.

[1] . اعراف/ 142.

[2] . بقره/ 234.

[3] . طه/ 103.

[4] . قصص/ 27.

[5] . مدّثر 74/ 30.

[6] . انبياء/ 92.

[7] . يعنى مانند پاره‌هاى آهن.

[8] . مؤمنون/ 52 و 53.