خود را بيان كند رعايت جامعه‌شناسى محيط را كرده و همگام با جوّ حاكم رسالت خود را بيان داشته است. پس آنچه عيب و نقص است، فرض نخست (تأثيرپذيرى از محيط) است ولى فرض دوم (تأثيرگذارى بر محيط و همگام با فرهنگ جامعه) كمال و ورزيدگى است كه از بهترين راه توانسته است مرام و آيين خود را پياده كند.

پس از اين مقدمه كوتاه به طرح شبهات وارده مى‌پردازيم:

1. شيوه سوره‌هاى مكى، شدت و عنف و پرخاش كردن است. در صورتى كه شيوه سوره‌هاى مدنى مسالمت‌آميز است. و اين تفاوت بدان جهت بوده است كه برخورد مردم مكه تند و مقاوم و برخورد مردم مدينه مسالمت‌آميز و پذيرش‌وار بوده است. لذا قرآن در مقابل اين دو حالت متضاد، حالت مشابه به خود گرفته و همان شيوه‌اى را به كار برده است كه مردم در برابر آن پيش گرفته‌اند.

در جواب بايد گفت: اولا، تنها سوره‌هاى مكى ويژگى وعيد و تهديد را ندارد، بلكه در بسيارى از سوره‌هاى مدنى نيز متناسب مخاطبين خود روش شدت و عنف و تهديد به كار رفته است. اگر مخاطبين در مدينه، همانند مخاطبين در مكه، افراد مقاوم و سرسخت و حق‌ناپذير بودند، لحن قرآن با آنان تند و با شدت بوده است؛ زيرا بايد با هركس با همان سلاح كه به كار مى‌برد مقابله كرد و اين از قدرتمندى قرآن حكايت مى‌كند، نه از ضعف آن. در سوره بقره مى‌خوانيم:

«الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلَّا كَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ»[1]. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُونَ»[2]. «فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ لَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكافِرِينَ»[3].

همچنين شدت لحن آياتى كه در برخورد با منافقين و سرسختان اهل كتاب در مدينه نازل شده، كمتر از شدت لحن آياتى كه در مكه در برخورد با مشركين نازل شده است، نيست و أحيانا بسيار شديدتر است. شايد عنف‌ترين سوره‌هاى قرآنى سوره برائت باشد كه از آخرين سوره‌هاى نازل‌شده در مدينه است و مخاطبين آن‌

[1] بقره 2: 275.

[2] بقره 2: 278 و 279.

[3] بقره 2: 24.