مبارزه با منافقين و ذكر خصايص و صفات آنان از ويژگى‌هاى سوره‌هاى مدنى است.

5. غالبا خطاب‌ها با عنوان‌ «يا أَيُّهَا النَّاسُ ...» از ويژگى‌هاى سور مكى است و با عنوان‌ «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» از خصايص سور مدنى است.

البته اين ويژگى‌ها هرگز كلّيّت ندارد، بلكه صرفا درباره برخى از انواع صدق مى‌كند. و در صورت اجتماع چندين خصيصه، اگر موجب علم و يقين شود و نص معارضى در ميان نباشد، قابل اعتماد است؛ و موجب قوّت احتمال و اطمينان مى‌شود. در اين صورت است كه نتيجه كاربرد فقهى و تاريخى و غيره دارد. بنابراين ملاك تشخيص مكى و مدنى، يا نقل و خبر است كه اصطلاحا سماعى مى‌گويند. يا اجتهاد و شواهد ظاهرى و صورت جمله‌بندى و داشتن سجع و وزن و كوتاهى آيات و سوره‌هاست يا شواهد محتوايى است. بدين معنا كه شكل بيان اصول عقايد و احكام و برخورد با كفّار و منافقين نشانه مكى و مدنى بودن سوره است.

شبهات وارده درباره مكى و مدنى بودن سوره‌ها

شبهاتى كه در اين زمينه وارد شده بيشتر از جانب مستشرقين بوده است كه قرآن را تابع و متأثر از محيط و جوّ حاكم بر منطقه دانسته‌اند و به آن چندان جنبه ثابت الهى نداده‌اند. ولى بايد بين تأثّر از محيط و همگامى با جوّ حاكم براى تأثيرگذارى در مردم فرق قايل شد. كسى كه مى‌خواهد بر محيط خود تأثير بگذارد بايد نخست حركت خود را با آن محيط هم‌آهنگ سازد و واقعيات محيط را مورد توجه قرار دهد، و هم‌آهنگ با آن گام بردارد تا بتواند با زبان مردم سخن گويد و با روش و شيوه متعارف موجود، ايده خود را پياده كند. پس بايد وضع محيط خود را در نظر بگيرد و آن را كاملا بشناسد تا عوامل مؤثر را به شايستگى به كار اندازد.

بنابراين فرق است ميان آن كه محيط بر روى تأثير گذارد و او را دنبال خود بكشد، با آن كه او خود را با محيط هم‌آهنگ سازد تا عوامل مؤثر در آن را شناخته و بتواند بر آن تأثير گذارد. مثلا اگر فرهنگ حاكم بر جامعه‌اى ادبيات محكم و استوار و علاقه و گرايش مردم به شعر و جملات موزون است، اگر شخص با توجه به چنين گرايشى دعوت خود را اعلام كند و در ضمن با جملات محكم و كوتاه و موزون پيام‌هاى‌