است از: 1) نص و خبر، 2) علايم صورى و ظاهرى، 3) علايم محتوايى و معنوى.

علامه برهان الدين ابراهيم بن عمر بن ابراهيم جعبرى (متوفاى 732) مى‌گويد: «براى شناخت مكى و مدنى دو راه وجود دارد: سماعى، كه از راه نقل و روايت به دست مى‌آيد. قياسى، كه از روى ضابطه تشخيص داده مى‌شود». آن‌گونه كه علقمة بن قيس (متوفاى 62) از عبد اللّه بن مسعود روايت كرده است: «هر سوره‌اى كه در آن‌ «يا أَيُّهَا النَّاسُ» آمده باشد يا لفظ «كلّا» استعمال شده باشد يا در ابتداى آن حروف مقطع باشد- جز زهراوين (بقره و آل عمران) و نيز سوره رعد كه بنا بر قولى مدنى است- يا در آن قصه آدم و ابليس آمده باشد- جز سوره‌هاى طولانى- يا سوره‌اى كه در آن سرگذشت انبياى سلف و امت‌هاى گذشته آمده باشد مكى است، و هر سوره‌اى كه در آن از فريضه و تكاليف و حدود شرعى سخن گفته شده باشد، مدنى است»[1].

برخى خصوصيات ديگرى براى شناخت سوره‌هاى مكى و مدنى ذكر كرده‌اند كه عبارت است از:

1. كوتاهى آيات درون يك سوره و نيز كوتاهى سوره، نوعا مكى بودن آن را مى‌رساند. و بلندى آيه‌هاى يك سوره علاوه بر بلندى سوره نوعا مدنى بودن آن را ثابت مى‌كند.

2. لحن تند و شديد سوره بيشتر با اهل مكه است كه اهل عناد و لجاج و مقاومت در مقابل حق بوده‌اند، ولى لحن ملايم و خفيف، مدنى بودن سوره را مى‌رساند كه بيشتر خطاب به مؤمنين است.

3. بحث درباره اصول معارف و اصل ايمان و دعوت به اسلام از ويژگى‌هاى سوره‌هاى مكى است. و در سوره‌هاى مدنى بيشتر از تفاصيل احكام و بيان شريعت اسلام سخن گفته شده است.

4. دعوت به پايبند بودن به اخلاق و استقامت در رأى و سلامت عقيده و ترك لجاج و عناد و نيز برخورد تند با عقايد باطل مشركان و ناچيز شمردن انديشه‌هاى تهى و بى‌اساس آنان، از خصايص سوره‌هاى مكى به شمار مى‌رود. در حالى كه برخورد با اهل كتاب و دعوت آنان به ميانه‌روى در عقايد و افكار و انديشه‌ها و نيز

[1] البرهان، ج 1، ص 189.