بر پيامبر نازل گرديده سوره حمد است. و چند آيه از سوره علق يا سوره مدّثّر در آغاز، عنوان سوره نداشته و با نزول بقيه آيه‌هاى سوره اين عنوان را يافته است. لذا اشكالى ندارد كه بگوييم اولين سوره، سوره حمد است و به نام فاتحة الكتاب خوانده مى‌شود. وجوب خوانده شدن اين سوره در نماز اهميت آن را مى‌رساند، به طورى كه آن را سزاوار عدل و همتاى قرآن شدن، مى‌كند. «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِي وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ‌[1]؛ و به راستى ما به تو سوره حمد و قرآن عظيم را داديم».

سوره‌اى كه به نام «سبعا من المثانى» خوانده مى‌شود بنا بر نقلى سوره حمد است كه مشتمل بر هفت آيه است. از اين جهت «مثانى» گفته مى‌شود كه به سبب كوتاهى قابل تكرار است به‌ويژه سوره حمد كه روزانه در نماز تكرار مى‌شود. پس اگر ترتيب نزول سوره‌ها را از نظر ابتداى سوره‌ها در نظر بگيريم، اولين سوره، علق و پنجمين سوره، حمد است. چنان‌كه در ترتيب نزول سوره‌ها آورده‌ايم و اگر سوره كامل را ملاك بدانيم، اولين سوره كامل سوره حمد است.

آخرين آيه و سوره‌

در روايات منقول از اهل بيت عليهم السّلام آمده است كه آخرين سوره، سوره نصر است.

در اين سوره به ظاهر بشارت به پيروزى مطلق شريعت داده شده كه پايه‌هاى آن استوار و مستحكم گشته است و گروه گروه مردم آن را پذيرفته‌اند: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْحُ، وَ رَأَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ أَفْواجاً، فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كانَ تَوَّاباً»[2]. با نزول اين سوره، صحابه خرسند شدند. زيرا پيروزى مطلق اسلام بر كفر و تثبيت و استحكام پايه‌هاى دين را بشارت مى‌داد. ولى عباس عموى پيامبر از نزول اين سوره سخت غمناك گرديد و گريان شد. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله به او فرمود:

«اى عم چرا گريانى؟» گفت: «به گمانم از پايان كار تو خبر مى‌دهد». پيامبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «همان گونه است كه گمان برده‌اى». پيامبر پس از آن دو سال بيشتر زيست نكرد[3].

[1] حجر 15: 87.

[2] نصر 110: 3- 1.

[3] تفسير طبرسى؛ ج 10، ص 554.