الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ، عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ»[1]. از امام صادق عليه السّلام روايت شده است كه فرمود:

«اول ما نزل على رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله‌ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ. اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ ... و آخر ما نزل عليه: إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ ...»[2].

2. گروهى نخستين سوره نازل‌شده را سوره مدّثّر مى‌دانند. از ابن سلمه روايت شده است كه از جابر بن عبد اللّه انصارى سؤال كردم: كدامين سوره يا آيه قرآن براى نخستين بار نازل شده است؟ گفت: «يا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ». گفتم: پس‌ «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ» چه؟

گفت: گفتارى كه از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله شنيده‌ام اكنون براى شما بازگو مى‌كنم. شنيدم كه فرمود: «مدتى را در مجاورت كوه حراء گذرانيدم. در پايان كه از كوه پايين آمدم و به ميانه دشت رسيدم، ندايى شنيدم. به هر طرف نگريستم كسى را نديدم. سپس سر به آسمان بلند كردم، ناگهان او (جبرئيل) را ديدم. لرزشى مرا فراگرفت، به خانه نزد خديجه آمدم، خواستم تا مرا بپوشاند. آن‌گاه‌ «يا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ، قُمْ فَأَنْذِرْ ...»[3] نازل شد[4].

گروهى از اين حديث استفاده كرده‌اند كه اولين سوره نازل‌شده در ابتداى وحى بر پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله اين سوره است‌[5] ولى در متن حديث هيچ‌گونه اشاره‌اى به اين امر كه نخستين سوره نازل‌شده اين سوره باشد نشده است، و صرفا استنباط جابر از اين حديث چنين بوده است. شايد اين پيشامد پس از مدتى كه از بعثت گذشته بود (فترت) صورت گرفته باشد، زيرا پس از آغاز بعثت براى مدتى وحى منقطع گرديد و دوباره آغاز شد. شاهد بر اين مدّعى حديث زير است:

از جابر بن عبد اللّه روايت ديگرى شده است كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله درباره فترت وحى سخن مى‌گفت و مى‌فرمود: «هنگامى كه به راه خود ادامه مى‌دادم، ناگاه ندايى از آسمان شنيدم. سر بلند كردم، فرشته‌اى را ديدم كه در كوه حراء نيز آمده بود. از ديدار او به وحشت افتادم و بر روى زانوهاى خود قرار گرفتم. سپس از راه خود

[1] علق 96: 5- 1. ر. ك: تفسير منسوب به امام عسكرى؛ ص 157. بحار الانوار؛ ج 18، ص 206، حديث 36. تفسير برهان؛ ج 2، ص 478. صحيح مسلم؛ ج 1، ص 97. صحيح بخارى؛ ج 1، ص 3.

[2] اصول كافى؛ ج 2، ص 628. عيون اخبار الرضا؛ ج 2، ص 6. بحار الانوار؛ ج 92، ص 39.

[3] مدّثّر 74: 2- 1.

[4] صحيح مسلم؛ ج 1، ص 99 و رجوع كنيد به: امام احمد بن حنبل؛ مسند احمد؛ ج 3، ص 306.

[5] ر. ك: بدر الدين زركشى؛ البرهان في علوم القرآن، ج 1، ص 206.