عَلى‌ مُكْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِيلًا[1]؛ قرآنى كه آياتش را از هم جدا كرديم تا آن را با درنگ بر مردم بخوانى و آن را به تدريج نازل كرديم».

به طورى كه از قرآن استنباط مى‌شود، حكمت تدريجى بودن نزول قرآن آن است كه پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و مسلمانان احساس كنند همواره مورد عنايت خاص پروردگار قرار دارند و پيوسته رابطه آنان با حق‌تعالى استوار است و اين تداوم نزول باعث دل‌گرمى و تثبيت آنان را فراهم سازد. «وَ اصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنا ...[2]؛ و در برابر دستور پروردگارت شكيبا باش چرا كه مورد عنايت كامل ما قرار دارى ...» اين قبيل دل‌گرمى‌هاى مداوم براى پيامبر اسلام فراوان بوده است و در قرآن در موارد بسيارى بدان اشاره شده است.

آغاز نزول‌

آغاز نزول قرآن در ماه مبارك رمضان و در شب قدر صورت گرفت:

«شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى‌ وَ الْفُرْقانِ ...»[3]؛ «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ، فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ»[4]؛ «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ...»[5].

شب قدر- نزد اماميّه- ميان دو شب مردّد است: شب 21 و 23 ماه مبارك رمضان. شيخ كلينى از حسّان بن مهران روايت كرده است گويد: از امام صادق عليه السّلام پرسيدم: شب قدر كدام است؟ فرمود: «آن را در يكى از دو شب 21 و 23 جستجو كن». زراره از امام صادق عليه السّلام روايت كرده فرمود: «شب 19 شب تقدير است، شب 21 شب تعيين و شب 23 شب ختم و امضاى امر است»[6]. شيخ صدوق مى‌گويد:

«مشايخ ما اتفاق نظر دارند كه ليلة القدر، شب 23 ماه رمضان است»[7]. اين شب را

[1] اسراء 17: 106.

[2] طور 52: 48.

[3] بقره 2: 185.

[4] دخان 44: 4- 3.

[5] قدر 97: 1.

[6] ر. ك: محمد بن حسن حرّ عاملى؛ وسائل الشيعة؛ ج 7، ابواب احكام شهر رمضان، باب 32، حديث 1 و 2.

شيخ طوسى؛ التهذيب؛ ج 4، ص 330، شماره 1032.

[7] شيخ صدوق؛ الخصال؛ ج 2، ص 102. التمهيد؛ ج 1، ص 109- 108.