چند تذكّر: پيش از آنكه نمونه‌هايى از اين اشارات علمى ارائه گردد، ضرورت است كه چند نكته تذكر داده شود:

1. برخى را گمان بر آن است كه قرآن مشتمل بر تمامى اصول و مبانى علوم طبيعى و رياضى و فلكى و حتى رشته‌هاى صنعتى و اكتشافات علمى و غيره مى‌باشد و چيزى از علوم و دانستنى‌ها را فروگذار نكرده است. خلاصه قرآن علاوه بر يك كتاب تشريعى كتاب علمى نيز به شمار مى‌رود. براى اثبات اين پندار افسانه‌وار، خواسته‌اند دلايلى از خود قرآن ارائه دهند؛ از جمله آيه‌ «وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ[1]؛ قرآن را بر تو فرستاديم تا بيان‌گر همه چيز باشد». «ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‌ءٍ[2]؛ در كتاب- قرآن- چيزى فروگذار نكرديم». «وَ لا رَطْبٍ وَ لا يابِسٍ إِلَّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ‌[3]؛ هيچ خشك و ترى نيست مگر آنكه در كتابى آشكار [ثبت‌] است».

در حديثى از عبد اللّه بن مسعود آمده: «من أراد علم الأوّلين و الآخرين فليتدبّر القرآن‌[4]؛ هر كه علوم گذشتگان و آيندگان را خواهان باشد، همانا در قرآن تعمّق نمايد».

اگر اين گمان از جانب برخى سرشناسان‌[5] مطرح نگرديده يا به آنان نسبت داده نشده بود، متعرّض آن نگرديده در صدد نقد آن بر نمى‌آمديم، زيرا سستى دلايل آن آشكار است.

اوّلين سؤال كه متوجّه صاحبان اين پندار مى‌شود آن است كه از كجا و چگونه اين همه علوم و صنايع و اكتشافات روزافزون از قرآن استنباط شده، چرا پيشينيان به آن پى نبرده و متأخرين نيز به آن توجهى ندارند؟! ديگر آن كه آيات مورد استناد با مطلب مورد ادعا بى‌گانه است. زيرا آيه سوره نحل در رابطه با بيان فراگير احكام شريعت است. آيه در صدد اتمام حجّت بر

[1] نحل 16: 89.

[2] انعام 6: 38.

[3] انعام 6: 59.

[4] غزالى، احياء العلوم باب 4، آداب تلاوة قرآن؛ ج 1، ص 296.

[5] مانند ابو الفضل مرسمى( متوفاى 655). و ابو بكر معروف به ابن العربى معافرى( متوفاى 544). و شايد ظاهر كلام ابو حامد غزالى و زركشى و سيوطى نيز همين باشد، البته قابل تأويل نيز مى‌باشد. كه در مقدمه ج 6 التمهيد آورده‌ايم.