واضح‌ترين شاهد براى اراده مصداق است، بدون وجود اشتراك در مفهوم.

نظير همين را در حديث «حمّاد» نيز مى‌بينيم. او مى‌گويد از امام صادق عليه السّلام پرسيدم كه «قول الزور» چيست؟ فرمود: «از جمله آن، يكى اين است كه كسى به ديگرى كه آواز مى‌خواند بگويد: أحسنت»[1]. شكى نيست كه اگر كسى آوازى فسادانگيز بخواند و به او احسنت بگوييد او را وسوسه كرده‌ايد كه به ارتكاب فحشا و ترويج فساد ادامه دهد.

تمام اين گفته‌ها دلايلى هستند كه نشان مى‌دهند چنانچه آواز، عناوين باطلى مانند: لهو، وسوسه‌انگيزى، ياوه فسادآور و قول زور به همراه داشته باشد حرام است؛ اما اگر از اين قماش نبود و وسيله‌اى بود براى تأثيرگذارى در موعظه‌ها و كشت فضيلت و خصلت‌هاى نيك در جان‌هاى مستعد، آن وقت نه تنها باطل نيست؛ بلكه به حق نزديك‌تر است و راهى براى رستگارى و ارشاد است و نه زمينه‌اى براى پرورش فساد.

در احاديث صحيح نيز روايت‌هايى هست كه بر دوگونگى آواز حرام و حلال، فسادآور و اصلاح‌انگيز يا بر سبيل شر و سبيل خير دلالت دارد:

علىّ بن جعفر از برادر خود موسى كاظم عليه السّلام پرسيد: آيا آواز خواندن در عيدهاى فطر و قربان يا در جشن‌ها جايز است؟ امام پاسخ داد: «اگر در آن معصيتى نباشد، اشكالى ندارد»[2]. رسول اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «هركس آواز حرامى بخواند كه باعث معصيت شود، درى از درهاى شر را باز كرده است»[3].

بنابراين گونه‌اى غنا هست كه معصيت نيست و باعث معصيت نيز نمى‌شود و لذا حرام نيست و شرّ به شمار نمى‌آيد.

نكته قابل توجه اين كه بيشتر رواياتى كه درباره حرام بودن غنا است نظر به مجالس غنا دارد و مجالس غنا در آن روزگار مركز فحشا و منكرات بوده و انواع محرّمات فسادآور در آن صورت مى‌گرفته است. بر اين اساس، وقتى ابو بصير از امام صادق عليه السّلام مى‌پرسد: مزدى كه زن آواز خوان بابت خواندن در عروسى مى‌گيرد

[1] همان؛ شماره 21.

[2] همان؛ ص 122، شماره 5.

[3] بحار الانوار؛ ج 76، ص 262، شماره 8.