زمانى حرام مى‌شود كه رنگى از محرّمات به خود بگيرد؟ به عبارتى اين حرام، زمانى به وقوع مى‌پيوندد كه آواز همراه با ياوه و باطل و قول زور يا اشاعه فحشا و از نوع سخنى باشد كه انسان را از راه خداوند بازمى‌دارد؟

در بسيارى از متون، «قول زور» در آيه كريمه قرآن به غنا تفسير شده است. زيد الشحّام نقل مى‌كند كه از امام صادق عليه السّلام پرسيدم: منظور خداوند در آيه: «وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ»[1]، چيست؟ فرمود «منظور از قول زور، غناست». اين گفته در بسيارى ديگر از روايات نيز آمده است‌[2]. به عبارتى «قول زور» كه آيه كريمه قرآن به اجتناب از آن فرمان داده، بر آواز مطابقت مى‌كند و آواز يكى از مصداق‌هاى قول زور است؛ زيرا زور- در لغت- ميل و عدول است‌[3] و هر عامل كه باعث تحريف و موجب انصراف از جديت در زندگانى شود و هر امرى كه دستاويزى براى اشاعه فحشا در ميان مؤمنان گردد- حال مى‌خواهد به دليل محتواى فريبنده يا پيامدهاى فريب‌انگيزش باشد- سرگرمى و ياوه و باطل و سرانجام «قول زور» شناخته مى‌شود و مصداق آن مى‌گردد.

اما اگر گفته شود كه از نظر مفهومى، لغت و معنا، بر آن منطبق است بايد پاسخ داد كه ظاهر عبارت، اين را نشان نمى‌دهد و قطعا خلاف واقع است؛ زيرا نه شرع اصطلاحى در اين زمينه دارد و نه با اوضاع لغت مطابقت مى‌كند.

در تفسير «الرجس من الأوثان» نيز به همين‌گونه عمل شده و آن را به شطرنج تفسير كرده‌اند. عبد الاعلى نقل مى‌كند كه از امام صادق عليه السّلام درباره اين آيه كه خداوند عز و جل فرموده است: «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ»[4] پرسيدم، فرمود: «الرجس من الاوثان: شطرنج است و قول الزور: آواز». عبد الاعلى مى‌گويد:

باز پرسيدم: منظور خداوند عز و جل در اين آيه كه مى‌فرمايد: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْتَرِي لَهْوَ الْحَدِيثِ»[5] چيست؟ فرمود: «از جمله آن، آواز است»[6]. آنچه گفته آمد

[1] حج 22: 30.

[2] وسائل؛ ط جديد؛ ج 17، ص 303، احاديث شماره 2 و 9 و 20 و 26.

[3] مقابيس اللغة؛ ج 3، ص 36.

[4] حج 22: 30.

[5] لقمان 31: 6.

[6] وسائل؛ ط جديد؛ ج 17، ص 309، شماره 20.