شنونده وقتى اين بيت را مى‌شنود، از موسيقى آن به وجد مى‌آيد؛ اما موسيقى اين شعر از نوع بيرونى است و شاعر با آوردن كلامى موزون در دو مصراع متساوى و با نشاندن يك پايان‌بندى هم‌سان- ياء ممدود- در هر كدام از دو مصراع، به آهنگين شدن سخن خود كمك كرده است. موسيقى در اين بيت از خارج به گوش مى‌رسد و نه از داخل و به عبارتى، پايان‌بندى (قافيه) و وزن و بحر، موسيقى را مى‌سازند. اما هنگامى كه اين آيه را تلاوت مى‌كنيم: «وَ الضُّحى‌، وَ اللَّيْلِ إِذا سَجى‌»[1] با شطرى روبه‌رو هستيم كه از قافيه، وزن و مصراع‌بندى قراردادى تهى است و با اين همه سرشار از موسيقى است و از هر حرف آن نوايى دل‌پذير مى‌تراود. اين نوا از كجا و چگونه پديد آمده است؟ اين همان نظم‌آهنگ يا موسيقى درونى است. نظم‌آهنگ درونى، رازى از رازهاى معمارى قرآن است و هيچ ساختار ادبى ياراى برابرى با آن را ندارد.

همچنين وقتى مى‌خوانيم: «الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى‌»[2]. يا وقتى سخنان زكريا خطاب به خداوند را تلاوت مى‌كنيم: «قالَ رَبِّ إِنِّي وَهَنَ الْعَظْمُ مِنِّي وَ اشْتَعَلَ الرَّأْسُ شَيْباً وَ لَمْ أَكُنْ بِدُعائِكَ رَبِّ شَقِيًّا»[3]. يا سخن خداوند خطاب به موسى را مى‌شنويم كه: «إِنَّ السَّاعَةَ آتِيَةٌ أَكادُ أُخْفِيها لِتُجْزى‌ كُلُّ نَفْسٍ بِما تَسْعى‌»[4].

يا سخنانى را كه خداوند با آن مجرمين را وعده كيفر مى‌دهد تلاوت مى‌كنيم كه:

«إِنَّهُ مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لا يَمُوتُ فِيها وَ لا يَحْيى‌»[5]. هر كدام از اين عبارت‌ها داراى بنيان موسيقيايى قائم به ذاتى است كه موسيقى آن را درون واژه‌ها و از لابه‌لاى آن به شكلى شگرف بيرون مى‌تراود.

وقتى قرآن حكايت موسى را بازگو مى‌كند، شيوه‌اى سمفونيك و حيرت‌انگيز پيش مى‌گيرد: «وَ لَقَدْ أَوْحَيْنا إِلى‌ مُوسى‌ أَنْ أَسْرِ بِعِبادِي فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِيقاً فِي الْبَحْرِ يَبَساً لا تَخافُ دَرَكاً وَ لا تَخْشى‌. فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ بِجُنُودِهِ فَغَشِيَهُمْ مِنَ الْيَمِّ ما غَشِيَهُمْ. وَ أَضَلَّ فِرْعَوْنُ قَوْمَهُ وَ ما هَدى‌»[6]. واژگان در اوج سلاست‌اند. كلماتى مانند «يبسا» يا «لا تخاف دركا»

[1] ضحى 93: 2- 1.

[2] طه 20: 5.

[3] مريم 19: 4.

[4] طه 20: 15.

[5] طه 20: 74.

[6] طه 20: 79- 77.