اقسام وجوه و نظائر

هريك از وجوه و نظائر گاه در كلمات افرادى هستند و گاه در جمله‌بندى‌هاى كلامى، كه براى هريك از چهار دسته شواهد بسيارى در قرآن يافت مى‌شود. براى هريك به ترتيب نمونه‌هايى مى‌توان آورد:

1. وجوه محتملات معانى در كلمات افرادى؛ مانند:

امّت: كه در قرآن به سه معنا آمده، چنانچه يادآور شديم.

برهان: در آيه‌ «وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى‌ بُرْهانَ رَبِّهِ»[1]. اين برهان خدايى كدام است كه يوسف را از قصد فحشا بازداشت؟ در پاسخ اين سؤال، هفت وجه گفته‌اند:

يك: حكم قطعى الهى در تحريم زنا، كه عقوبت دنيوى و اخروى دارد.

دو: آنچه را كه خداوند به انبيا داده از مكارم اخلاق و صفات عاليه، كه از هرگونه آلودگى بپرهيزند.

سه: مقام نبوّت كه مانع ارتكاب فحشا و منكر است كه از مقام حكمت انبيا سرچشمه گرفته.

چهار: زليخا در آن هنگام پارچه‌اى بر چهره بتى كه در كنار اتاق بود افكند تا جلوى او مرتكب فحشا نگردد و اين عمل هشدارى بود براى يوسف تا خود را از ديد خداوند دور نبيند.

پنج: در سقف خانه نوشته‌اى پديدار گشت و زشتى و پليدى عمل زنا را براى يوسف روشن‌تر ساخت.

شش: حضرت يعقوب را در گوشه اتاق، مجسّم ديد كه انگشت به دندان گرفته به يوسف يادآور مى‌شود تا دامن نبوّت را لكّه‌دار نكند.

هفت: ايمان راسخ و مقام عصمت حضرت يوسف از پيش مانع هرگونه دست يازيدن به آلودگى‌ها بوده است‌[2].

در اين وجوه محتمله تنها وجه اخير با مقام شامخ عصمت سازگار است و برخى‌

[1] يوسف 12: 24.

[2] ر. ك: تفسير فخر رازى، ج 18، ص 120- 119. مجمع البيان، ج 5، ص 225.