زمينه تمسّك جسته است؛ از جمله:

1. «وَ اللَّهُ خَلَقَكُمْ وَ ما تَعْمَلُونَ‌[1]؛ شما و آن چه انجام مى‌دهيد، خدا آفريده است».

2. «اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ[2]؛ خداوند آفريننده همه چيز است».

3. «ما أَصابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَها[3]؛ هيچ ناگوارى نه در زمين و نه در نفس‌هاى شما [- در زندگى شما] رخ نمى‌دهد مگر آنكه پيش از اينكه آن را پديد آوريم در دفتر سرنوشت ثبت گرديده است».

4. «وَ أَنَّهُ هُوَ أَضْحَكَ وَ أَبْكى‌[4]؛ و او است كه مى‌خنداند و مى‌گرياند».

قايلين به جبر اضافه كرده‌اند:

5. «وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ‌[5]؛ [و انجام عملى را] اراده نمى‌كنيد مگر آنكه خداوند اراده كرده باشد».

6. «ما كانُوا لِيُؤْمِنُوا إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ‌[6]؛ ايمان نمى‌آوردند مگر آنكه خدا بخواهد».

7. «وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ كَثِيراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ‌[7]؛ و در حقيقت بيشترين جن و انس را براى دوزخ آفريده‌ايم»؛ يعنى در اصل آفرينش براى تباه بودن و عقاب شدن آفريده شده‌اند، نه آن كه خود موجب تباهى خويش گرديده تا با دست خود عقوبت را براى خود فراهم كرده باشند![8].

فرضيّه كسب‌

ابو الحسن اشعرى براى توجيه نمودن رأى خود- در مقابل اعتراضاتى كه بر وى شده كه اگر افعال اختيارى انسان از اراده او بيرون باشد جايى براى مطرح ساختن صفات فضائل و رذائل، باقى نمى‌ماند و نيز مسأله ستايش و نكوهش و مدح و ذمّ موردى نخواهد داشت، علاوه كه تبشير و انذار و ترغيب و تهديد و وعد و وعيد و

[1] صافات 37: 96.

[2] زمر 39: 62.

[3] حديد 57: 22.

[4] نجم 53: 43.

[5] انسان 76: 30.

[6] انعام 6: 111.

[7] اعراف 7: 179.

[8] ر. ك: الإبانة، ص 6 و ص 59- 49. اللمع، ص 113 هر دو از ابو الحسن اشعرى. تفتازانى، شرح عقايد نسفيه، چاپ كابل، ص 61- 60.