دو فرضيّه ديگر

اخيرا، دو فرضيّه ديگر در تفسير محكم و متشابه ارائه شده كه كاملا غريب مى‌نمايند:

1. مرحوم طالقانى براى قرآن دو حالت فرض كرده: پيش از نزول و پس از نزول.

حالت پيش از نزول را محكم و حالت پس از نزول را متشابه دانسته گويد: «قرآن داراى دو وجود و دو مرحله است، مرحله پيش از نزول و تنزيل و مرحله پس از نزول. قرآن، پيش از نزول محكم، ثابت، كلى و نامتغيّر است. آن كتاب محكم و مكنون و جمعى پيش از نزول، ام‌الكتاب است كه برتر از حواسّ و انديشه‌ها است و به زبان عربى هم نمى‌باشد. اصول ثابتى هستند؛ قوانين ثابت جهان و انسان، معرفت مبدأ و توحيد و صفات عليا، رابطه خلق با خالق، مراحل معاد، تكامل، مسئوليّت و تعهّد انسان، احكام كلى عقلى و عملى، فروع نظرى، فكرى و عملى، همه از آن «امّ‌الكتاب» ناشى مى‌شوند.

آن كتاب محكم و حكيم و ام‌الكتاب و محفوظ و مكنون، در ظروف انديشه‌هاى گوناگون و زمان‌ها و مكان‌ها و شرايط و استعدادها، به صورت كلمات و آيات متفرق و تفصيل‌ها، تبين گرديده و قرائت شده است. در نتيجه اين آيات مفصّل و تنزّل‌يافته همان محكمات و ام‌الكتاب است كه در لباس عبارات و كلمات در آمده و متشابه گرديده است. «اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتاباً مُتَشابِهاً»[1]. متشابهات تنها همين نيست كه تشابه در مقصود و معنا داشته باشد، بلكه متشابه از جهت تشابه با محكمات هم هست»[2].

در اين گفتار دو اشتباه به چشم مى‌خورد:

أولا؛ تشابه شبهه‌انگيز و فتنه‌آفرين، با تشابه به معناى هم‌آهنگ و يكسان بودن مشتبه شده است. در آيه 7 سوره آل عمران، متشابهات زمينه‌اى براى فتنه‌جويان شمرده شده است و قسمتى از آيات قرآنى چنين‌اند؛ از قبيل آيات صفات و آفرينش و شناخت ... كه در گنجايش فهم كوته‌انديشان درست نيايد. ولى در آيه 23 سوره‌

[1] زمر 39: 23.

[2] پرتوى از قرآن؛ ج 3، ص 20- 19.