داشته‌اند، ولى مشمول اين حديث نگرديده‌اند، مانند آن باشد كه پيامبر صلّى اللّه عليه و آله تنها به ابن مجاهد سفارش كرده باشد تا مصداق «احرف سبعة» را تعيين كند، و گذشتگان و آيندگان را از آن محروم سازد.

ابو محمد هروى مى‌گويد: «اين سخن درستى نيست كه حديث «احرف سبعة» مربوط به قرائت‌هاى هفت‌گانه است كه قرّاء آن در زمان‌هاى بعد متولد شده‌اند، زيرا اين سخن منجرّ به آن مى‌شود كه حديث بدون فايده باشد تا اين كه اينان به وجود آيند و نيز لازمه اين سخن آن است كه براى هيچ‌يك از صحابه، جايز نبوده است كه قرآن را قرائت كنند، مگر اينكه از پيش بدانند كه قرّاء سبعة بعدا چه نحو قرائتى را اختيار كرده و بدان قرائت مى‌كنند». وى اضافه مى‌كند: «من اين مطلب را به خصوص يادآور شدم، زيرا گروهى از عامّه مردم به آن دل بسته‌اند»[1].

خلاصه بحث‌

از مجموع بحث‌هاى گذشته روشن گرديد كه اثبات تواتر قرائت‌ها از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله امرى محال مى‌نمايد، زيرا:

- هيچ دليلى بر اثبات اين مدّعا وجود ندارد.

- اختلاف قرائت‌ها داراى اسباب و عواملى بوده كه موجب پيدايش اختلاف بين قرّاء گرديده است.

- تمام سندهاى قرائت‌ها كه در كتب قرائت آمده، در زمره اسناد آحاد است و هيچ‌يك از آن‌ها متواتر نيست علاوه بر شك و ترديدى كه در مورد صحت اين سندها وجود دارد و آثار جعل در آن ديده مى‌شود و چه‌بسا سندهاى ساختگى و تشريفاتى باشند.

- ايرادات و اعتراضات بسيارى از علما و بزرگان امّت بر بسيارى از قرائت‌هاى اين قرّاء كه اگر آن‌ها متواتر از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله بود، هيچ مسلمانى را جرأت ايراد و اعتراض بر آن نبود.

- وجود قرائت‌هاى شاذّ از قرّاء سبعة كه منافى با تواتر است.

[1] الكافى از ابو محمد هروى. ر. ك: البرهان، ج 1، ص 33.