ظاهرا جمله اخير گفته خود اوس است كه در دنباله بيان اصحاب پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و به مناسبت ذكر كرده است. زيرا در آن زمان قرآن به صورت مصحف و ترتيب يافته در نيامده بود، تنها سوره‌ها كامل شده بود و آن‌ها را براى آسان‌تر شدن قرائت بر حسب ايام يا اوقات به قسمت‌هاى مساوى تقسيم مى‌نمودند.

قرآن در مراحل تكاملى خود

قرآن از صدر اول، به خصوص از ناحيه كتابت و زيبايى خط، با گذشت زمان سير تكاملى داشته است. خطّاطان بزرگ، در زيبايى قرآن و تكميل خط آن، سهم بسزايى داشته‌اند. نخستين كسى كه در راه تكميل كتابت مصحف و زيبايى خط آن قدم برداشت، خالد بن ابى الهياج از اصحاب امير المؤمنين على عليه السّلام بود كه در حدود سال صدم هجرى درگذشته است. او به خوشنويسى و داشتن خط زيبا معروف بود.

گفته‌اند كه سعد، مولا و حاجب وليد، وى را براى كتابت مصحف و شعر و اخبار در دربار وليد بن عبد الملك (96- 86) استخدام كرد. او كسى است كه پس از تجديد بنا و توسعه مسجد نبوى در مدينه، به دست عمر بن عبد العزيز، سوره شمس را با طلا بر محراب آن مسجد نوشت. اين تجديد بنا به سال 90 هجرى پايان يافت‌[1].

عمر بن عبد العزيز از خالد خواست كه مصحفى با همين خط براى او بنويسد و او مصحفى را با زيبايى تمام نوشت. عمر بن عبد العزيز آن را پذيرفت و بر او آفرين گفت. اما خالد مبلغ زيادى را براى انجام اين كار مى‌خواست، كه عمر از پرداخت آن خوددارى كرده و مصحف را به او پس داد.

محمّد بن اسحاق (ابن النديم) مى‌گويد: «مصحفى را به خط خالد بن ابى الهياج از اصحاب على عليه السّلام ديدم. اين مصحف در مجموعه خطوط تاريخى محمد بن الحسين معروف به ابن ابى بعره بود كه پس از او به عبد اللّه بن حانى رسيد»[2].

خطاطان تا اواخر قرن سوم هجرى مصحف‌ها را با خط كوفى مى‌نوشتند. از اين پس، در اوايل قرن چهارم، خط زيباى نسخ جاى خط كوفى را گرفت. اولين مصحف‌

[1] تاريخ يعقوبي؛ ج 3، ص 30 و 36.

[2] الفهرست؛ ص 9 فن اول از مقاله اول و ص 46 فن اول از مقاله دوم.