در طول زمان، عنايت و توجه مسلمانان به قرآن بيشتر مى‌شد و مسلمانان تغييراتى در خط و رسم آن ايجاد مى‌كردند و در پايان قرن سوم بود كه رسم‌الخط قرآن به حد اعلاى زيبايى خود رسيد، مردم در نوشتن قرآن با خطوط زيبا و به كار بردن علايم و نشانه‌ها بر يكديگر پيشى مى‌گرفتند. آنجا كه سر حرف «خ» را به عنوان علامت سكون حرف به كار بردند. اين عمل اشاره به آن داشت كه حرف ساكن، اخف از حرف متحرّك است. و برخى سر حرف «م» را براى علامت ساكن انتخاب كردند. براى حروف مشدّد، علامت سه‌دندانه و براى الف‌هاى وصل، سر حرف «ص» معين شد. همچنين صنعت خط و حاشيه‌نگارى رو به پيشرفت گذاشت و با ظرافت خاصى در مصحف‌ها به كار برده شد[1].

گفته شده است كه تقسيم قرآن به قسمت‌هاى ده‌گانه و پنج‌گانه و حزب و جزء و تعيين علامت و نشانه براى آن‌ها، به‌موجب امر مأمون عباسى انجام گرفته است.

برخى گفته‌اند كه حجاج به اين كار دست زد. احمد بن الحسين گفته است: «حجاج، قرّاء بصره را گرد آورده و گروهى از ميان آنان انتخاب كرد و از آنان خواست كه حروف قرآن را شمارش كنند. آنان در طىّ چهار ماه اين كار را به پايان رساندند و نشان دادند كه قرآن داراى 77439 كلمه و 323015 و به قولى 340740 حرف است. نيمه قرآن با كلمه‌ «وَ لْيَتَلَطَّفْ»[2] در سوره كهف مشخّص شده است. تعداد آيات قرآن 6236 آيه مى‌باشد».

معروف است كه تقسيم قرآن به 120 حزب و سى جزء، براى تسهيل قرائت آن در مكتب‌خانه‌ها و غيره بوده است‌[3].

ولى ابو الحسن علىّ بن محمد سخاوى (متوفاى 643) از دانشمندان بزرگ در ادب و فقه و قرائات كه در دمشق مى‌زيست، در كتاب جمال القراء» تقسيم‌بندى قرآن را به 30 جزء و هر جزئى را به 12 قسمت، كه مجموعا 360 قسمت باشد، به دانشمند نامى ابو عثمان عمرو بن عبيد (متوفاى 144) كه از شيوخ معتزله و مردى زاهد پيشه بود، نسبت مى‌دهد و مى‌گويد كه او با درخواست منصور (خليفه عباسى‌

[1] تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام؛ ص 52، نقل از سلامة بن عياض، المصباح.

[2] كهف 18: 19.

[3] ر. ك: البرهان، ج 1، ص 252- 249.