نقطه‌هايى كه علامت حركت بوده با نقطه‌هايى كه علامت اعجام است، اشتباه نشود و اين دو نوع نقطه از يكديگر تميز داده شوند.

جرجى زيدان مصحف نقطه‌دارى را به همين كيفيت در دار الكتب مصر ديده است. او مى‌گويد: «اين مصحف نخست در مسجد عمرو بن عاص، در مجاورت قاهره بوده و از كهن‌ترين مصحف‌هاى جهان است. ورق‌هاى آن بزرگ و خط آن با مركب سياه نوشته شده و نقطه‌هاى آن به رنگ قرمز است و همان‌طور كه ابو الاسود توصيف كرده، نقطه‌هاى بالاى حروف علامت فتحه و نقطه‌هاى زيرين علامت كسره و نقطه‌هاى جلو حروف نشانه ضمه است»[1].

در اندلس، مصحف‌ها را با چهار رنگ مى‌نوشتند. رنگ سياه براى حروف، رنگ قرمز براى نقطه‌هايى كه علامت حركت بوده، رنگ زرد براى همزه‌ها و رنگ سبز براى الف‌هاى وصل به كار مى‌رفته است‌[2].

آخرين تغييرات تكميلى‌

جلال الدين سيوطى گفته است: «در صدر اول، نشانه حركات حروف به صورت نقطه بوده است. نقطه اول حروف علامت فتحه و نقطه آخر حروف علامت ضمه و نقطه زيرين حروف علامت كسره بشمار مى‌آمده است.

علايمى كه هم‌اكنون براى بيان حركات حروف متداول است و مأخوذ از حروف مى‌باشد، از ابتكارات خليل بن احمد است. در اين روش علامت فتحه عبارت است از شكل مستطيلى كه در بالاى حروف گذارده مى‌شود و علامت كسره به همين شكل و در ذيل حروف به كار مى‌رود. علامت ضمه واو كوچكى است در بالاى حرف و تنوين بر حسب مفتوح بودن و يا مكسور بودن و يا مضموم بودن، به وسيله دو علامت از نوع خود مشخص مى‌شود». سيوطى اضافه مى‌كند: «اولين كسى كه همزه و تشديد را وضع كرد، خليل بن احمد بود»[3].

[1] تاريخ تمدن اسلامى؛ ج 3، ص 61.

[2] الخط العربي الاسلامي؛ ص 27 به نقل از: ابو عمرو عثمان بن سعيد دانى در المقنع في رسم المصاحف و نيز رجوع كنيد به: تاريخ القرآن؛ ص 68.

[3] الاتقان؛ ج 2، ص 171. ابو عمرو الداني، كتاب النقط؛ ص 133.