سوره‌هاى بلند (طوال) قرار داد و سوره يونس را در شمار سوره‌هاى مئين درآورد و محل آن را تغيير داد. ابن عباس به اين عمل عثمان اعتراض كرد و گفت: «به چه علت سوره انفال را كه از سوره‌هاى مثانى است‌[1] و سوره برائت را كه از سوره‌هاى مئين است، يك سوره به حساب آورده و «بسم الله الرحمن الرحيم» را از اول سوره برائت حذف كرده‌ايد و در شمار سوره‌هاى بزرگ قرار داده‌ايد؟» عثمان در پاسخ گفت: «سوره‌هايى بر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نازل مى‌شد و پس از نزول آن‌ها، آياتى نازل مى‌گرديد. پيامبر كاتبان وحى را احضار مى‌كرد و به آنان مى‌فرمود: اين آيه‌ها را در فلان محل از فلان سوره بنويسيد. سوره انفال از سوره‌هايى است كه در اوايل هجرت در مدينه نازل شد و سوره برائت از نظر نزول، از آخرين سوره‌هاست. ولى مضمون اين دو سوره با يكديگر شبيه است و من گمان مى‌كردم اين دو سوره، يكى است. پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نيز درگذشت و بيان نكرد كه برائت دنباله سوره انفال است. از اين جهت من آن دو را به هم پيوستم و «بسم اللّه الرّحمن الرّحيم» را بين آن دو ننوشتم و آن را در شمار هفت سوره بزرگ قرار دادم»[2].

اين امر بر اجتهاد صحابه در ترتيب مصحف دلالت دارد. عثمان مى‌دانست كه گاهى آيه‌هايى از يك سوره، بعدا نازل مى‌شد و پيامبر صلّى اللّه عليه و آله امر مى‌كرد كه آن‌ها را در محل خودش ثبت كنند. عثمان گمان كرد كه به مناسبت وجود تشابه بين سياق كلى سوره برائت و سوره انفال، سوره برائت دنباله سوره انفال است‌[3]. اين تشابه در سياق، از اين جهت است كه مضمون هر دو سوره تشديد در نكوهش دشمنان اسلام، كافران و منافقان، و تشويق مؤمنان بر پايدارى و مبارزه در جهت تثبيت كلمه اللّه در زمين است. در هر صورت با توجه به اينكه مطلبى از اين جهت در مورد اين دو سوره نقل نشده است، عثمان آن دو را به هم پيوست و آن را يك سوره به شمار

[1] سوره انفال در مصحف ابن مسعود، از سوره‌هاى مثانى و در مصحف ابىّ بن كعب در زمره سوره‌هاى مئين است.

[2] المستدرك؛ ج 2، ص 221 و 330.

[3] روايتى كه عياشى در جلد دوم، صفحه 73 تفسير خود نقل كرده، حاكى است كه انفال و برائت يك سوره است. در اين مورد ميان علما اختلاف است( ر. ك: تفسير طبرسى؛ ج 5، ص 2) ولى عياشى ترجيح مى‌دهد كه يك سوره به حساب آيد؛ زيرا پايان هر سوره با« بسم اللّه ...» كه آغاز سوره ديگرى است، معلوم مى‌شد( تفسير عياشى؛ ج 1، ص 19).