آورد و هفتمين سوره از سوره‌هاى بزرگ قرار داد. شايد عثمان توجه نكرده است كه سوره برائت، به عنوان هشدار و وعده عذاب به كافران نازل شد. ازاين‌رو با نام خداوند كه رحمت محض است نازل نگرديده است، زيرا متناسب نيست كه هشدار و وعده عذاب با رحمت آغاز گردد. از اين جهت است كه امير مؤمنان عليه السّلام فرموده:

«بسم اللّه ... براى امان است، در حالى كه سوره برائت تكيه بر شمشير دارد»[1].

با اين كيفيت، مصحف عثمانى با ديگر مصحف‌ها اختلافاتى دارد، ولى اين اختلافات جزئى است؛ و فقط از نظر تقدم و تأخر برخى سوره‌هاست.

2. نقطه و علامت: مصحف‌هاى عثمانى به مقتضاى شيوه نگارش كه در آن دوره ميان مردم عرب رايج بود از هر نشانه و علامتى كه حروف نقطه‌دار و بى‌نقطه را مشخص كند، خالى بود. و لذا بين ب و ت و يا و ثا تفاوتى نبود. و نيز ج و ح و خ از يكديگر تشخيص داده نمى‌شدند. همچنين حركت و اعراب كلمات، به‌وسيله فتحه، كسره، ضمه و تنوين نشان داده نمى‌شد. خواننده خود بايد به هنگام قرائت با توجه به قرائن، آن‌ها را از يكديگر تميز مى‌داد، و وزن كلمه و چگونگى اعراب آن را شخصا مى‌شناخت.

ازاين‌رو در صدر اوّل، قرائت قرآن فقط به سماع و نقل موكول بود و جز از طريق شنيدن، قرائت قرآن تقريبا ممتنع بود. مثلا بين كلمه‌هاى «تبلو»، «نبلو»، «نتلو»، «تتلو» و «يتلو» هيچ فرقى وجود نداشت. همچنين كلمه «يعلمه» از «تعلمه»، «نعلمه» و «بعلمه» تشخيص داده نمى‌شد. ازاين‌رو چه بسا آيه‌ «لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آيَةً»[2] به صورت «لمن خلقك» خوانده مى‌شد.

ذيلا نمونه‌هايى از قرائت‌هاى مختلف كه بر اثر خالى بودن مصحف‌ها از نقطه رخ داده است، آورده مى‌شود:

سوره بقره، آيه 259: «ننشزها»، «ننشرها»، «تنشرها»[3].

سوره آل عمران، آيه 48: «يعلّمه»، «نعلمه»[4].

[1] المستدرك؛ ج 2، ص 330. الاتقان؛ ج 1، ص 65. مجمع البيان ج 5 ص 2.

[2] يونس 10: 92.

[3] ر. ك: تفسير طبرسى؛ ج 2، ص 368.

[4] همان؛ ص 444.