واحِدَةً [فاختلفوا] فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ ...»[1] افزودن «فاختلفوا» براى روشن شدن اين مطلب بود كه بعثت انبيا پس از اختلاف بوده است‌[2]. بنا بر نقل سيوطى از ابن مردويه، ابن مسعود مى‌گفت: «در زمان پيامبر اين آيه را اين‌گونه تلاوت مى‌كرديم: «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ‌ [انّ عليا مولى المؤمنين‌] وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ ...»[3] از اين موارد در مصحف ابن مسعود بسيار است كه براى روشن شدن مفهوم آيه، بر آيات افزوده شده است. البته اين افزودن‌ها پرسش‌هايى از جمله مسأله تحريف را مطرح كرده است. ولى بسيارى از اين نسبت‌ها قطعى نيست و احتمال دخالت سياست در جعل و نسبت خلاف به ابن مسعود بسيار مى‌رود.

به‌ويژه كه وى مخالفت‌هايى با حكّام وقت داشت. از طرف ديگر مواردى از اين زيادت‌ها جنبه تفسيرى و توضيحى دارد و در آن زمان بسيار متداول بوده است كه صحابه در كنار مصحف خود مطالب تفسيرى را مى‌نوشتند، و به ديگران نقل مى‌كردند تا مفهوم و پيام آيه در ميان مردم حفظ شود[4].

مصحف ابىّ بن كعب‌

ويژگى‌هاى مصحف ابىّ بن كعب به شرح ذيل است:

1. ترتيب سوره‌هاى مصحف ابىّ بن كعب تقريبا هم‌آهنگ با ترتيب مصحف ابن مسعود بود. جز آن كه سوره يونس را پيش از دو سوره انفال و برائت قرار داده بود و نيز در تقديم و تأخير برخى سوره‌ها با آن تفاوت داشت. تفاوت ديگرى كه با مصحف ابن مسعود داشت آن كه مشتمل بر سوره حمد و معوذتين بود.

2. اين مصحف دو سوره به نام‌هاى خلع و حفد بيش از مصاحف ديگر دارد. اين دو دعاى قنوت‌اند و به گمان اين كه از سوره‌هاى قرآن است، در قرآن درج شده است.

[1] بقره 2: 213.

[2] الكشّاف؛ ج 1، ص 255.

[3] مائده 5: 67. ر. ك: الدر المنثور؛ ج 2، ص 298.

[4] ر. ك: التمهيد؛ ج 1، ص 322- 320.