التأويل»[1] و نيز مى‌فرمايد: «آيه‌اى بر پيامبر صلّى اللّه عليه و آله نازل نشد، مگر آن كه بر من خوانده و املا فرمود و من آن را با خط خود نوشتم. و نيز تفسير و تأويل، ناسخ و منسوخ و محكم و متشابه هر آيه را به من آموخت و مرا دعا فرمود تا خداوند فهم و حفظ به من مرحمت فرمايد. از آن روز تاكنون هيچ آيه‌اى را فراموش نكرده و هيچ دانش و شناختى را كه به من آموخته و نوشته‌ام، از دست نداده‌ام»[2]. بنابراين اگر پس از رحلت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله از اين مصحف كه مشتمل بر نكات و شرح و تفسير و تبيين آيات بود استفاده مى‌شد، امروزه بيشترين مشكلات فهم قرآن مرتفع مى‌گرديد[3].

سرانجام مصحف على عليه السّلام‌

سليم بن قيس هلالى (متوفاى 90) كه از اصحاب خاص امير مؤمنان بود، از سلمان فارسى (رضوان اللّه عليه) روايت مى‌كند: موقعى كه على عليه السّلام بى‌مهرى مردم را نسبت به خود احساس كرد، در خانه نشست و از خانه بيرون نيامد تا آن كه قرآن را كاملا جمع‌آورى كرد. پيش از جمع‌آورى حضرت، قرآن روى پاره‌هاى كاغذ و تخته‌هاى نازك‌شده و ورق‌ها نوشته شده و به صورت پراكنده بود. على عليه السّلام پس از اتمام، طبق روايت يعقوبى آن را بار شترى كرده به مسجد آورد. در حالى كه مردم پيرامون ابو بكر گرد آمده بودند، به آنان گفت: «بعد از مرگ پيامبر صلّى اللّه عليه و آله تاكنون به جمع‌آورى قرآن مشغول بودم و در اين پارچه آن را فراهم كرده، تمام آنچه بر پيامبر نازل شده است جمع آورده‌ام. نبوده است آيه‌اى مگر آنكه پيامبر، خود بر من خوانده و تفسير و تأويل آن را به من آموخته است. مبادا فردا بگوييد: از آن غافل بوده‌ايم». آن‌گاه يكى از سران گروه بپاخاست و با ديدن آنچه على عليه السّلام در آن نوشته‌ها فراهم كرده بود، بدو گفت: به آنچه آورده‌اى نيازى نيست و آنچه نزد ما هست ما را كفايت مى‌كند. على عليه السّلام گفت: «ديگر هرگز آن را نخواهيد ديد». آن‌گاه داخل خانه خود شد و كسى آن را پس از آن نديد[4].

[1] محمد جواد بلاغى؛ آلاء الرحمن؛ ج 1، ص 257.

[2] تفسير برهان؛ ج 1، ص 16، شماره 14.

[3] براى اطلاع بيشتر در زمينه نظم و ترتيب مصحف على عليه السّلام رجوع كنيد به: تاريخ يعقوبى؛ ج 2، ص 113.

[4] السقيفة؛ ص 82.