پرسيدم: آيا ترتيب و نظم آن مانند ديگر مصاحف بود؟ آيا رعايت ترتيب نزول در آن شده بود؟ گفت: اگر جنّ و انس گرد آيند و بخواهند مانند على قرآن را گرد آورند، نخواهند توانست». ابن سيرين مى‌گويد: «هر چه دنبال كردم تا بر آن مصحف دست يابم، ميسورم نگرديد»[1]. ابن جزى كلبى گويد: «اگر مصحف على يافت مى‌شد، هرآينه در آن علم فراوان يافت مى‌گرديد»[2].

وصف مصحف على عليه السّلام‌

مصحفى را كه مولى امير مؤمنان عليه السّلام گردآورى كرده بود، داراى ويژگى‌هاى خاصّى بود كه در مصاحف ديگر وجود نداشت.

اولا؛ ترتيب دقيق آيات و سور، طبق نزول آن‌ها رعايت شده بود. يعنى در اين مصحف مكى پيش از مدنى آمده و مراحل و سير تاريخى نزول آيات روشن بود.

بدين وسيله سير تشريع و احكام، مخصوصا مسأله ناسخ و منسوخ در قرآن به خوبى به دست مى‌آمد.

ثانيا؛ در اين مصحف قرائت آيات، طبق قرائت پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله كه اصيل‌ترين قرائت بود، ثبت شده بود و هرگز براى اختلاف قرائت در آن راهى نبود. بدين ترتيب راه براى فهم محتوا و به دست آوردن تفسير صحيح آيه هموار بود. اين امر اهميت بسزايى داشت، زيرا چه بسا اختلاف قرائت موجب گمراهى مفسر مى‌شود. كه در آن مصحف هرگونه موجبات گمراهى وجود نداشت.

ثالثا؛ اين مصحف مشتمل بر تنزيل و تأويل بود. يعنى موارد نزول و مناسبت‌هايى را كه موجب نزول آيات و سوره‌ها بود، در حاشيه مصحف توضيح مى‌داد. اين حواشى بهترين وسيله براى فهم معانى قرآن و رفع بسيارى از مبهمات بود و علاوه بر ذكر سبب نزول در حواشى، تأويلاتى نيز وجود داشت. اين تأويلات برداشت‌هاى كلى و جامع از موارد خاص آيات بود كه در فهم آيه‌ها بسيار مؤثر بود.

امير مؤمنان عليه السّلام خود مى‌فرمايد: «و لقد جئتهم بالكتاب مشتملا على التنزيل و

[1] طبقات ابن سعد؛ ج 2، ص 101. الاستيعاب در حاشيه الاصابة؛ ج 2، ص 253. الاتقان؛ ج 1، ص 57.

[2] ابن جزيّ الكلبي؛ التسهيل لعلوم التنزيل؛ ج 1، ص 4 و نيز رجوع كنيد به: التمهيد؛ ج 1، ص 288 و 296- 292.