تناسب ابتدا و انتهاى هر سوره با هم و تناسب هر دو با اهداف آن‌

تناسب مطلع و ختام يك مقاله يا نوشته و يا خطابه با اهداف آن، از اركان مهمّ بلاغت، و از شروط اصلى آن مى‌باشد. و قرآن كريم در تمامى سوره‌ها و آياتش، به بهترين وجه از چنين نظم و تناسقى برخوردار است؛ به طورى كه تمام سوره‌ها مشتمل بر بهترين مبادى و بالاترين و برترين خواتيم است. بنابراين، بايد در اين زمينه، مقاصد و اهداف بزرگى باشد كه اين دو حسن و زيبايى (تناسب فواتح و خواتيم سور) را بهم پيوند داده و كمال اتّصال را به آن ببخشد، و همراه آن دو، نظمى شگفت‌انگيز، بين تمام اعضا و كلمات و حروف هر سوره استوار باشد.

حسن ائتلاف و انسجام مجموعه آيات هر سوره‌

تناسب و ائتلاف بين صدر و ذيل، و آيات ديگر هر سوره، و هماهنگى آن با اهداف ريز و درشت سوره‌هاست كه يك سوره را در يك محدوده و در يك چهار چوب قرار داده و منهج آن را ترسيم مى‌نمايد. و اين خطوط و منهج اسرارآميز را، يك ديباچه و مقدمه بسيار لطيف و زيبا و مقاصد بسيار بلند و خاتمه بسيار والا تشكيل مى‌دهد، به طورى كه از اين امور متعدد، يك نحوه وحدت موضوعى جامع كه حقيقت سوره را در تمام ابعاد و زمينه‌هاى آن تشكيل مى‌دهد، به وجود مى‌آيد.

به عبارت ديگر: هريك از سور قرآنى، داراى يك جدول بزرگ و هيكل عظيمى است كه از اغراض و اهدافى كه در تمام آيات آن گسترده شده شكل مى‌گيرد، و اين رابطه و هماهنگى به حدّى است كه به مجرّد تكميل آن، رسالت‌