أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ‌ به طور تفصيل بيان شده است؛ يعنى: راه آنان كه ما بين نعمت مطلقه حق كه همان نعمت ايمان و نعمت سلامت و امن از عذاب و غضب رحمان و نعمت دور شدن از اسباب و وسائل گمراهى كه همان دور شدن از معاصى و تجاوز از حدود است، جمع كرده است.

(و به فلاح ابدى نائل گشته‌اند).

و همچنين سوره بقره با دعا، استغفار، ابتهال و تضرّع به درگاه خداوند در طلب نصرت و توفيق، پايان يافته است كه همانا از زيباترين وجه ختام و برترين آن مى‌باشد.

وى سپس مى‌گويد: درباره ساير پايانى و ختام سوره‌ها خوب تامّل نما كه همچنين در نهايت زيبايى و در آخرين درجه لطافت مى‌يابى. اين خاتمه و پايان سوره ابراهيم- عليه السلام- است كه همانا از روشن‌ترين سبك و روشى است كه با جمله اختتاميه به تمام مطالب آن اشاره رفته است:

هذا بَلاغٌ لِلنَّاسِ وَ لِيُنْذَرُوا بِهِ وَ لِيَعْلَمُوا أَنَّما هُوَ إِلهٌ واحِدٌ وَ لِيَذَّكَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ‌[1].

و همچنين است خاتمه سوره «حجر» كه با جمله:

سُبْحانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‌[2] پايان يافته است‌[3].

و ابن ابى الاصبع در اين زمينه، بيانى بسيار لطيف در مورد براعت و تفوق ختام سوره‌ها و شگفتى آنها دارد كه تمام قرآن را سوره به سوره از اول تا آخر، ذكر نموده و بر زيبايى آن از جهت تعبير و زيبايى اداى كلمات و اشارات اجمالى، به طور

[1] ابراهيم: 52.

[2] صافات: 180- 182.

[3] انوار الربيع، ج 6، ص 325 با تصرف و تلخيص.