ختام سوره‌هاى قرآن از ديدگاه بزرگان علم بيان‌

تمامى بزرگان علم بيان، اتفاق نظر دارند بر اينكه پايان و ختام سوره‌هاى قرآن مانند ابتدا و آغاز آنها، در غايت و نهايت زيبايى و كمال قرار دارند؛ زيرا سوره‌هاى قرآن به بهترين وجه از وجوه بلاغت و به برترين نوع برائت، پايان يافته است؛ از بين دعاهاى خالص و حمد به ستايش و تهليل و تسبيح، در قالب جمله‌هاى موجز و كوتاه، براى خاطر اينكه طولانى بودن سوره، آن را اقتضا مى‌نموده است كه: از امورى كه مناسب با ختام و پايانى آن دانسته، استفاده نموده و به شنوندگان خود، نقطه پايانى كلام و تكميل يافتن مرام و مقصود متكلم را اعلام نمايد.

بنابراين، پس از بيان اين مطلب، ديگر شوق و علاقه‌اى نسبت به تكميل و يا اتمام كلام از جانب مخاطب و شنونده، باقى نمى‌ماند؛ زيرا او به مقصود نهايى رسيده است‌[1].

و ابن معصوم گفته است: آيات آخر سوره‌ها همچون ابتدا و آغاز آنها بر بهترين وجه از وجوه بلاغت و كاملترين آن از جهت تناسب با ختم كلام، استوار گشته است؛ مانند: تلخيص و اختصار جمله مطلوب، سپس تفصيل آن با موجزترين و كوتاه‌ترين بيان در خاتمه سوره فاتحة الكتاب؛ چونكه بالاترين مقصود از هدايت بندگان خدا، همان ايمان به خدا و پيروى نمودن از طريقه استوار و بدور از كجى و انحراف است؛ انحرافهايى كه سخط حضرت احديّت- جل و علا- را باعث و انسان را در وادى حيرت و ضلالت قرار مى‌دهد. و اين مطلب در مرتبه اول در جمله‌ اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ‌ خلاصه شده. و سپس در صِراطَ الَّذِينَ‌

[1] معترك الاقران، ج 1، ص 75.