پرداخت و آن را عرضه داشت، ولى به دلايلى پذيرفته نشد؛ اما از آنجايى كه قرآن اولين مرجع تشريع آيين اسلام و زيربناى ساخت جامعه اسلامى است، ضرورت داشت خلفاى وقت از ديگر كتّاب كلام الهى استفاده كنند تا با جمع قرآن از روى قطعات چوب و استخوان و سينه‌هاى حافظان قرآن، آن را ضبط كنند و خلأ از دست رفتن هفتاد تن و بنا بر قولى چهارصد تن از حافظان قرآن را كه در جنگ يمامه به شهادت رسيدند، جبران كنند.[1]

بنابراين خليفه اول، از زيد بن ثابت براى جمع قرآن دعوت كرد. زيد مى‌گويد:

ابو بكر مرا فراخواند، و بعد از مشاوره با عمر- كه در آنجا بود- گفت: بسيارى از قاريان و حافظان قرآن در حادثه يمامه كشته شده‌اند و بيم آن مى‌رود كه در موارد ديگر نيز گروهى ديگر كشته شوند و قسمت عمده قرآن از بين برود. آنگاه جمع‌آورى قرآن را مطرح ساخت. گفتم: چگونه مى‌خواهيد كارى كنيد كه پيامبر (ص) آن را انجام نداد؟ گفتند: اين كار ضرورت دارد و بايد انجام شود و آن اندازه سخن گفتند و به من اصرار ورزيدند تا آن را پذيرفتم. آنگاه ابو بكر به من گفت: مى‌بينم كه جوان عاقلى هستى و هرگز ما به تو انديشه ناروا نمى‌داريم. تو كاتب وحى رسول خدا بودى، اين كار را دنبال كن و به خوبى انجام ده. زيد مى‌گويد: سنگينى اين كار كه بر من تحميل شده بود، از تحمّل كوه گران سخت‌تر بود، ولى بناچار آن را پذيرفتم و قرآن را كه بر صفحاتى از سنگ و چوب نوشته شده بود، جمع‌آورى كردم.[2]

روش زيد در جمع قرآن‌

زيد به جمع قرآن مشغول شد و قرآن را از صورت پراكندگى درآورد و در يكجا فراهم كرد. او اين كار را با همكارى گروهى از صحابه انجام داد. نخستين اقدام وى آن بود كه اعلام كرد: هركس هرچه از قرآن نزد خود دارد، بياورد. يعقوبى مى‌گويد: وى گروهى مركب از 25 نفر را تشكيل داد[3] و خود رياست آن گروه را بر عهده گرفت. اين گروه هر روز در مسجد گرد هم مى‌آمدند و افرادى كه آيه و يا سوره‌اى از قرآن در اختيار

[1] . فتح البارى؛ ج 7، ص 447.

- در آن واقعه 360 تن از مهاجرين و انصار از شهر مدينه و 300 تن از مهاجرين ساكن در غير مدينه و از تابعين 300 تن كشته شده بودند( تاريخ طبرى؛ ج 2، ص 516).

[2] . صحيح بخارى؛ ج 6، ص 225 و مصاحف سجستانى؛ ص 6 و ابن اثير؛ الكامل فى التاريخ؛ ج 2، ص 247 و ج 3، ص 56 و البرهان؛ ج 1، ص 233.

[3] . تاريخ يعقوبى؛ ج 2، ص 113.