حفظ و ضبط كرده باشد، حافظ و جامع قرآن خواهد بود؛ بنابراين لازمه حفظ همه قرآن ترتيب فعلى آن نيست. اما اهميت اين مسئله، چندان روشن نيست؛ زيرا آنچه مهم است تكميل سوره‌ها و مستقل بودن هر سوره از ديگرى بود تا آيه‌هاى هر سوره با آيه‌هاى سوره‌هاى ديگر اشتباه نشود. اين مهم در عهد پيامبر (ص) صورت گرفت، اما ترتيب بين سوره‌ها، تا ختم قرآن امكان نداشت؛ زيرا پيغمبر اكرم (ص) در حال حيات بود و هر لحظه احتمال نزول سوره‌ها و آيه‌هايى مى‌رفت. بنابراين طبيعى است كه پس از يأس از نزول قرآن، كه به پايان يافتن حيات پيغمبر وابسته بود، سوره‌هاى قرآن مرتب شده باشد.

پس، بيشتر محقّقين و تاريخ‌نويسان براساس روايات واردشده در اين‌باره، بر آنند كه جمع و ترتيب سوره‌ها بعد از وفات پيغمبر (ص) براى نخستين بار به دست على، امير مؤمنان (ع)، سپس زيد بن ثابت و ديگر صحابه بزرگوار انجام گرفت و تقريبا جمع قرآن به دست صحابه، پس از رحلت پيامبر (ص) از امور مسلّم تاريخ است.

على (ع) نخستين كسى بود كه پس از وفات پيغمبر (ص) به جمع قرآن مشغول شد و بر حسب روايات مدت شش ماه در منزل نشست و اين كار را به انجام رساند.

ابن نديم گويد: اولين مصحفى كه گردآورى شد مصحف على بود و اين مصحف نزد آل جعفر بود. سپس مى‌گويد: مصحفى را ديدم نزد ابى يعلى حمزه حسنى كه با خط على بود و چند صفحه از آن افتاده بود و فرزندان حسن بن على آن را به ميراث گرفته بودند.[1] محمد بن سيرين از عكرمه نقل مى‌كند: در ابتداى خلافت ابى بكر، على در خانه نشست و قرآن را جمع‌آورى كرد. گويد: از عكرمه پرسيدم: آيا ترتيب و نظم آن مانند ديگر مصاحف بود؟ آيا رعايت ترتيب نزول در آن شده بود؟ گفت: اگر جنّ و انس گرد آيند و بخواهند مانند على قرآن را گرد آورند، نخواهند توانست. ابن سيرين مى‌گويد: هرچه دنبال كردم تا بر آن مصحف دست يابم، ميسورم نگرديد.[2] ابن جزى كلبى گويد: اگر مصحف على يافت مى‌شد، هرآينه در آن علم فراوان يافت مى‌گرديد.[3]

وصف مصحف على (ع)

مصحفى را كه مولى امير مؤمنان (ع) گردآورى كرده بود، داراى ويژگيهاى خاصّى‌

[1] . الفهرست؛ ص 47- 48.

[2] . طبقات ابن سعد؛ ج 2، ص 101 و الاستيعاب در حاشيه الاصابة؛ ج 2، ص 253 و الاتقان؛ ج 1، ص 57.

[3] . ابن جزىّ الكلبى؛ التسهيل لعلوم التنزيل؛ ج 1، ص 4 و نيز رجوع كنيد به: التمهيد؛ ج 1.