تعالى است يا آنكه هر آيه مشتمل بر حكمى از احكام شرع يا حكمت و پندى است كه بر آنها دلالت دارد:

«وَ لَقَدْ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ آياتٍ بَيِّناتٍ وَ ما يَكْفُرُ بِها إِلَّا الْفاسِقُونَ»[1] و «تِلْكَ آياتُ اللَّهِ نَتْلُوها عَلَيْكَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّكَ لَمِنَ الْمُرْسَلِينَ»[2] و «... كَذلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكَّرُونَ».[3]

جاحظ مى‌گويد:

خداوند كتاب خود را- كلا و بعضا- برخلاف شيوه عرب نامگذارى كرد و تمام آن را قرآن ناميد، چنانكه عرب مجموع اشعار يك شاعر را ديوان مى‌گويد و بعض (قطعه) آن را مانند قصيده ديوان سوره- و بعض سوره را مانند هر بيت قصيده آيه ناميد و آخر هر آيه را مانند قافيه در شعر، فاصله داد.[4]

راغب اصفهانى مى‌گويد:

آيه، شايد از ريشه «أىّ» گرفته شده باشد؛ زيرا آيه است كه روشن مى‌كند: «أيّا من أىّ» (كدام از كدام است) ولى صحيح آن است كه از «تأيّى» اخذ شده باشد؛ زيرا تأيّى به معناى تثبّت و پايدارى است. گويند: «تأيّ أى ارفق» (مدارا كن، آرام باش) و شايد از «اوى اليه» گرفته شده باشد، به معناى پناه بردن و جايگزين كردن و هر ساختمان بلندى را آيه گويند: «أَ تَبْنُونَ بِكُلِّ رِيعٍ آيَةً تَعْبَثُونَ»،[5] (در زمينهاى مرتفع ساختمانهاى بلندى به‌پا مى‌داريد و بيهوده‌كارى مى‌كنيد). سپس گويد: هر جمله‌اى از قرآن را كه بر حكمى از احكام دلالت كند، آيه گويند، خواه سوره كامل باشد يا چند فصل يا يك فصل از يك سوره و گاه به يك كلام كامل كه جدا از كلام ديگر باشد آيه گويند. به همين اعتبار آيات سوره‌ها قابل شمارش است و هر سوره را مشتمل بر چند آيه گرفته‌اند.[6]

لازم است به طور اختصار يادآورى كنيم كه اشتمال هر سوره بر تعدادى آيات، يك امر توقيفى است و كوچك‌ترين سوره، سوره كوثر، مشتمل بر سه آيه است و بزرگترين سوره، سوره بقره مشتمل بر 286 آيه است. به هر تقدير، كم يا زياد بودن آيه‌هاى هر سوره با دستور خاص پيغمبر اكرم (ص) انجام گرفته است و همچنان بدون دخل و تصرف تاكنون باقى است و در اين امر سرّى نهفته است كه مربوط به اعجاز قرآن و تناسب آيات مى‌باشد.

[1] . بقره، 99.

[2] . بقره، 252.

[3] . بقره، 266.

[4] . الاتقان؛ ج 1، ص 143.

[5] . شعراء، 128.

[6] . المفردات؛ ذيل ماده« أىّ».