مختلف ولى مضمونا متحد باشند و در صورت اختلاف در مضمون، قابل جمع باشند. در اين صورت اطمينان حاصل مى‌شود كه خبر مذكور صحيح است، مانند رواياتى كه درباره تحويل قبله و اسباب نزول آيات مربوط وارد شده است.

3. بايد رواياتى كه درباره سبب نزول آيات وارد شده است، به طور قطعى اشكال را حلّ و ابهام را رفع كند كه اين خود شاهد صدق آن حديث خواهد بود گرچه از لحاظ سند به اصطلاح علم الحديث روايت صحيح يا حسن نباشد. بيشتر وقايع تاريخى از همين قبيل هستند كه با ارتباط دادن چند واقعه تاريخى به صحت يك جريانى پى مى‌بريم و آن را مى‌پذيريم وگرنه از راه صحت اسناد امكان پذيرش نيست. در مورد آيه «نسى‌ء» مطلب از همين قرار است.

در سوره توبه آيه 37 آمده است: «إِنَّمَا النَّسِي‌ءُ، زِيادَةٌ فِي الْكُفْرِ يُضَلُّ بِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا يُحِلُّونَهُ عاماً وَ يُحَرِّمُونَهُ عاماً لِيُواطِؤُا عِدَّةَ ما حَرَّمَ اللَّهُ فَيُحِلُّوا ما حَرَّمَ اللَّهُ زُيِّنَ لَهُمْ سُوءُ أَعْمالِهِمْ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكافِرِينَ»، (نسى‌ء [جابه‌جا كردن و تأخير ماههاى حرام‌] افزايشى در كفر (مشركان) است كه با آن، كافران گمراه مى‌شوند، يك سال آن را حلال و سال ديگر آن را حرام مى‌كنند تا به مقدار ماههايى كه خداوند تحريم كرده بشود (و عدد چهار ماه به پندارشان تكميل گردد) و به اين ترتيب آنچه را خدا حرام كرده، حلال بشمرند. اعمال زشتشان در نظرشان زيبا جلوه داده شده و خداوند جمعيت كافران را هدايت نمى‌كند).

جنگ در ماههاى حرام ممنوع بود و دليل آن، به وجود آمدن امنيت در مسير رفت و آمد عرب كه از دورترين نقاط جزيره براى حج در سه ماه ذوالقعده، ذوالحجه و محرم و در ماه رجب براى اداى عمره به مكه سفر مى‌كردند، بوده است، ولى زورگويان قبايل عرب هرگاه در آستانه پيروزى بر قبيله ديگر قرار مى‌گرفتند و أحيانا يكى از ماههاى حرام پيش مى‌آمد، جاى آن ماه را با ماه ديگر عوض مى‌كردند، مثلا مى‌گفتند فعلا ماه رجب را از جاى خود برمى‌داريم و ماه شعبان را جلو مى‌آوريم و با اين توجيه به جنگ خود ادامه مى‌دادند و در احكام الهى و سنت جارى تصرف مى‌كردند. اين شيوه ناپسند در سال نهم هجرى بكلى ممنوع شد.[1] بنابراين آنچه در سبب نزول آيه آمده است با جملات آيه تطبيق مى‌كند و قرائن و شواهد هم مطلب را تأييد مى‌كند و از معناى‌

[1] . رجوع كنيد به: تفسير طبرسى؛ ج 5، ص 29.