پيغمبر نازل نشده است، مگر آنكه آيه يا سوره از پيش نازل‌شده‌اى را در خواب براى ايشان بازگو كرده باشند.

28. سوره توحيد. سيوطى مدنى بودن اين سوره را ترجيح مى‌دهد،[1] ولى روايت استنادى وى ثابت نيست.

29- 30. معوّذتان. يعقوبى اين دو سوره را از آخرين سوره‌هاى مدنى شمرده است،[2] ولى روايات معارض بسيارى خلاف آن را ثابت مى‌كند.

آيات استثنايى‌

در نوشته‌هاى برخى از قدما آمده است كه در برخى سوره‌ها، آياتى برخلاف اصل سوره آمده است؛ يعنى اگر سوره مكى است برخى آيات آن مدنى و اگر مدنى است برخى آيات آن مكى است؛ البته ما با تتبّعى كه انجام داده‌ايم به خلاف اين نظر دست يافته‌ايم.

هر سوره‌اى كه مكى است تمام آن مكى است، و هر سوره‌اى كه مدنى است تمام آن مدنى است.[3] در اين كتاب به چند نمونه به طور اختصار اشاره مى‌شود:

نمونه اول. گفته‌اند: آيه 3 سوره مائده‌ «الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِيناً ...» در عرفات بر پيغمبر (ص) نازل شد،[4] ولى اين توهم براساس آن است كه معيار و شاخص مكى و مدنى را مكان بدانيم و بگوييم هر سوره‌اى كه در مكه نازل شده مكى است گرچه پس از هجرت نازل شده باشد؛ در صورتى كه معيار زمان هجرت است و تقسيم مكى و مدنى به پيش از هجرت و پس از هجرت برمى‌گردد.

نمونه دوم. گفته‌اند: آيه 113 و 114 سوره توبه‌ «ما كانَ لِلنَّبِيِّ وَ الَّذِينَ آمَنُوا أَنْ يَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِكِينَ وَ لَوْ كانُوا أُولِي قُرْبى‌ ... إِنَّ إِبْراهِيمَ لَأَوَّاهٌ حَلِيمٌ» هنگام وفات ابو طالب در مكه نازل شد در حالى كه پيغمبر (ص) به او وعده داد تا براى آمرزش وى دعا كند.[5] طبرسى در تفسير خود آورده است كه گروهى از مسلمانان، پس از فتح مكه، از پيغمبر (ص) خواستند تا اجازه فرمايد، براى پدران مشرك خود طلب استغفار كنند. آنگاه اين آيه نازل شد و

[1] . سيوطى، جلال الدين؛ لباب النقول در حاشيه جلالين؛ ج 2، ص 147 و الاتقان؛ ج 1، ص 14.

[2] . تاريخ يعقوبى؛ ج 2، ص 35.

[3] . رجوع كنيد به: التمهيد؛ ج 1، ص 169- 237.

[4] . تاريخ القرآن؛ ص 27.

[5] . صحيح بخارى؛ ج 2، ص 119 و ج 6، ص 87.