شبهات وارده درباره مكى و مدنى بودن سوره‌ها

شبهاتى كه در اين زمينه وارد شده بيشتر از جانب مستشرقين بوده است كه قرآن را تابع و متأثر از محيط و جوّ حاكم بر منطقه دانسته‌اند و به آن چندان جنبه الهى ثابت نداده‌اند، ولى بايد بين تأثّر از محيط و همگامى با جوّ حاكم براى تأثيرگذارى در مردم فرق قائل شد. كسى كه مى‌خواهد بر محيط خود تأثير بگذارد بايد نخست حركت خود را با آن محيط هماهنگ سازد و واقعيات محيط را مورد توجه قرار دهد و هماهنگ با آن گام بردارد تا بتواند با زبان مردم سخن گويد و با روش و اسلوب متعارف و موجود، ايده خود را پياده كند؛ پس بايد وضع محيط خود را در نظر بگيرد، آن را كاملا بشناسد تا عوامل مؤثر در آن را به خوبى شناخته و به شايستگى به كار اندازد، با فرهنگى وارد عرصه شود كه با فرهنگ حاكم متباين نباشد وگرنه به دليل مغايرت شيوه او با فرهنگ مردم روش او مؤثر نخواهد بود.

بنابراين فرق است ميان آنكه محيط بر وى تأثير گذارد و او را دنبال خود بكشد، با آنكه او خود را با محيط هماهنگ سازد تا عوامل مؤثر در آن را شناخته و بتواند بر آن تأثير گذارد. مثلا اگر فرهنگ حاكم بر جامعه‌اى ادبيات محكم و استوار و علاقه و گرايش مردم به شعر و جملات موزون است، اگر شخص با توجه به چنين گرايشى دعوت خود را اعلام مى‌كند و در ضمن با جملات محكم و كوتاه و موزون پيامهاى خود را بيان مى‌كند رعايت جامعه‌شناسى محيط را كرده است و همگام با جوّ حاكم رسالت خود را بيان داشته است.

پس آنچه عيب و نقص است، فرض نخست (تأثيرپذيرى از محيط) است، ولى فرض دوم (تأثيرگذارى بر محيط همگام با فرهنگ جامعه) كمال و ورزيدگى است كه از بهترين راه توانسته است مرام و آيين خود را پياده كند.

بعد از مقدمه كوتاه به طرح شبهات واردشده مى‌پردازيم:

1. شيوه سوره‌هاى مكى، شدت و عنف و پرخاش كردن است، در صورتى كه شيوه سوره‌هاى مدنى مسالمت‌آميز است و آن بدان جهت بوده است كه برخورد مردم مكه تند و مقاوم و برخورد مردم مدينه مسالمت‌آميز و پذيرش‌وار بوده است؛ لذا قرآن در مقابل اين دو حالت متضاد، حالت مشابه به خود گرفته، همان شيوه‌اى را به كار برده است كه مردم در برابر آن پيش گرفته‌اند. پس قرآن متأثر از حوادث و گرايشهاى خارجى محيط بوده است و خود روش مستقلى ندارد.