ولى نزول قرآن به عنوان كتاب آسمانى، سه سال تأخير داشت. اين سه سال را به نام «فترت»[1] مى‌خوانند. پيغمبر (ص) در اين مدت دعوت خود را سرّى انجام مى‌داد تا آيه‌ «فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ»[2] نازل شد و دستور اعلان دعوت را دريافت كرد.[3]

ابو عبد الله زنجانى مى‌گويد: پس از نزول آيه‌ «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ ...» تا مدت سه سال قرآن نازل نشد و اين مدت را فترت وحى مى‌نامند؛ سپس قرآن به صورت تدريجى نازل گرديد كه مورد اعتراض مشركين قرار گرفت.[4]

مدت نزول‌

مدت نزول تدريجى قرآن بيست سال است؛ سه سال بعد از بعثت آغاز و تا آخرين سال حيات پيغمبر (ص) ادامه داشت. ابو جعفر محمد بن يعقوب كلينى رازى (متوفاى 328) حديثى آورده است كه حفص بن غياث از امام جعفر صادق (ع) مى‌پرسد: با آنكه نزول قرآن در مدت 20 سال بوده، چرا خداوند فرموده است: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ»؟[5] محمد بن مسعود عياشى سمرقندى (متوفاى 320) از ابراهيم بن عمر صنعانى نقل مى‌كند كه به حضرت امام صادق (ع) عرض مى‌كند: چگونه قرآن در ماه رمضان نازل گرديده با آنكه در مدت بيست سال نازل شده است؟[6] علىّ بن ابراهيم قمى مى‌گويد: از امام صادق (ع) سؤال شد: چگونه قرآن در ماه رمضان نازل گرديد، با آنكه در طول بيست سال نازل شده است؟[7] امام صادق (ع) در روايات مذكور تصريح فرمودند: «... ثم نزل فى طول عشرين عاما ...» كه ابن بابويه صدوق‌[8] و علامه مجلسى‌[9] و سيد عبد الله شبّر[10] و ديگران اين نظر را برگزيده‌اند.[11]

سعيد بن مسيّب، (متوفاى 95)، از بزرگان تابعين و از فقهاى سبعه مدينه،

[1] . فترت به معناى سستى و كاهش يافتن است. در اينجا كنايه از قطع تداوم وحى قرآنى مى‌باشد.

[2] . حجر، 94.

[3] . رجوع كنيد به: سيره ابن هشام؛ ج 1، ص 280 و القمى، ابى الحسن علىّ بن ابراهيم؛ تفسير قمى؛ ذيل آيه 94 سورة حجر و مناقب ابن شهرآشوب؛ ج 1، ص 40.

[4] . تاريخ القرآن؛ ص 9.

[5] . اصول كافى؛ ج 2، ص 628، حديث 6.

[6] . تفسير عياشى؛ ج 1، ص 80، حديث 184.

[7] . تفسير قمى؛ ج 1، ص 66.

[8] . شيخ صدوق؛ الاعتقادات؛ ص 101.

[9] . بحار الانوار؛ ج 18، ص 250 و 253.

[10] . شبّر، عبد الله؛ تفسير شبّر؛ ص 350.

[11] . رجوع كنيد به: سيوطى، جلال الدين؛ الاتقان فى علوم القرآن؛ ج 1، ص 40.