فصل دوم‌

نزول قرآن‌

قرآن مجموعه آيات و سوره‌هاى نازل‌شده بر پيغمبر اسلام است كه پيش از هجرت و پس از آن در مناسبتهاى مختلف و پيشامدهاى گوناگون به طور پراكنده نازل شده است؛ سپس گردآورى شده و به صورت مجموعه كتاب در آمده است. نزول قرآن تدريجى، آيه آيه و سوره سوره، بوده و تا آخرين سال حيات پيغمبر (ص) ادامه داشته است. هرگاه پيشامدى رخ مى‌داد يا مسلمانان با مشكلى روبه‌رو مى‌شدند، براى رفع آن يا أحيانا پاسخ به سؤالهاى مطرح‌شده، آياتى چند يا سوره‌اى نازل مى‌شد. اين مناسبتها و پيشامدها را اصطلاحا اسباب نزول يا شأن نزول مى‌نامند كه دانستن آنها براى فهم دقيق بسيارى از آيات ضرورى است. اين نزول پراكنده، قرآن را از ديگر كتب آسمانى جدا مى‌سازد؛ زيرا صحف ابراهيم و الواح موسى يكجا نازل شد و همين امر موجب عيبجويى مشركان گرديد: «وَ قالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ لا نُزِّلَ عَلَيْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً واحِدَةً ...»، (و كافران گفتند: چرا قرآن يكجا بر او نازل نمى‌شود؟ ...). در جواب آنها آمده: «كَذلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَكَ وَ رَتَّلْناهُ تَرْتِيلًا[1]، (اين به خاطر آن است كه قلب تو را به وسيله آن محكم داريم و (ازاين‌رو) آن را بتدريج بر تو خوانديم).

در جاى ديگر مى‌گويد: «وَ قُرْآناً فَرَقْناهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَى النَّاسِ عَلى‌ مُكْثٍ وَ نَزَّلْناهُ تَنْزِيلًا»[2] (و قرآنى كه آياتش را از هم جدا كرديم تا آن را با درنگ بر مردم بخوانى و آن را بتدريج نازل كرديم).

حكمت تدريجى بودن نزول قرآن، اين است كه پيغمبر اكرم (ص) و مسلمانان احساس كنند همواره مورد عنايت خاص پروردگار قرار دارند و پيوسته رابطه آنان با حق تعالى برقرار است و دلگرمى آنان تداوم داشته باشد. «وَ اصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ فَإِنَّكَ بِأَعْيُنِنا ...»[3] (در راه ابلاغ حكم پروردگارت صبر و استقامت كن چرا كه تو در حفاظت‌

[1] . فرقان، 32.

[2] . اسراء، 106.

[3] . طور، 48.