و نبشتن تفسير قرآن به پارسى، مر آن‌كس را كه او تازى نداند؟ از قول خداى عز و جل كه گفت: «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ»، گفت: (من هيچ پيامبرى را نفرستادم مگر به زبان قوم او و آن زبانى كايشان دانستند) و اينجا بدين ناحيت زبان پارسى است و ملوكان اين جاى عجمند ...

پس بفرمود ملك مظفّر ابو صالح تا علماى ماوراءالنهر را گرد كردند از شهر بخارا، چون فقيه ابو بكر بن احمد بن حامد و چون خليل بن احمد سجستانى و از شهر بلخ ابو جعفر بن محمد بن على و از باب الهند فقيه الحسن بن على مندوس را و ابو الجهم خالد بن هانى المتفقه را و هم ازاين‌گونه از شهر سمرقند و از شهر سپيجاب و فرغانه و از هر شهرى كه بود در ماوراءالنهر و همه خطها بدادند بر ترجمه اين كتاب كه اين راه راست است. پس بفرمود امير سعيد ملك مظفر ابو صالح اين جماعت را تا ايشان از ميان خويش هر كدام فاضل‌تر و عالم‌تر اختيار كنند تا اين كتاب را ترجمه كنند. پس ترجمه كردند.

شيوه اين ترجمه چنين است كه نخست نصّ قرآن به عربى آورده شده است، سپس ترجمه نصّ، آنگاه ترجمه تفسير؛ كه هر دو ترجمه (ترجمه نص قرآن و ترجمه تفسير طبرى) در چاپ حاضر درج شده است.

ازاين‌رو، اين ترجمه قرآن كه با زبان پارسى درى نبشته شده، نخستين ترجمه فارسى قرآن است كه به دست ما رسيده است و شايد از كاملترين و شيواترين ترجمه‌هاى فارسى قرآن بشمار رود؛ گرچه لهجه آن تا حدودى براى فارسى زبانان امروز سنگين است؛ در عين حال رساترين ترجمه‌هاست.

ترجمه ديگرى به فارسى قديم وجود دارد كه به دست دانشمند فقيه حنفى ابو حفص نجم الدين عمر بن محمد نسفى‌[1] (462- 538) از علماى ماوراءالنهر، انجام گرفته است. او تفسيرى به فارسى بسيار شيوا دارد كه نخست آيات را ترجمه مى‌كند سپس تفسير و آن غير از تفسير نسفى معروف است كه مؤلف آن ابو البركات عبد الله بن احمد بن محمود نسفى است.

كاملترين و مفصل‌ترين شرح و تفسير فارسى را، شيخ جمال الدين ابو الفتوح حسين بن علىّ بن محمد رازى از علما و دانشمندان قرن ششم- كه خاندان او در نيشابور مى‌زيستند- در حجمى بسيار بزرگ به انجام رسانيده است، در اين تفسير نخست آيه‌هايى از قرآن ترجمه همگام شده، سپس تفسير آن آيه‌ها آورده شده است. از روز اول تاكنون،

[1] . نسف كه به آن نخشب نيز گفته مى‌شود، شهر معمورى بود در كناره راه بخارا.