بفرستند. البته اختلافاتى ميان اين نسخه‌ها، كه مى‌بايست كاملا متحد باشند، يافت شد كه بعدا مايه برخى اختلاف قرائات گرديد. در جدول ذيل به بعضى از اين اختلافات اشاره مى‌شود:

اين همه كوشش كه براى يكى كردن مصاحف به كار رفته بود، تقريبا هدر رفته به نظر مى‌آمد و دامنه اين اختلافات روز به روز گسترده‌تر مى‌شد. تا ديروز، اختلاف بر سر قرائت صحابه بود و امروز پس از يكى كردن مصاحف اختلاف بر سر خود مصاحف است؛ البته خليفه (عثمان) اين نارسايى را در همان وهله اول در مصحفى كه به دست او دادند مشاهده كرد و اعتراض نمود كه چرا مى‌بايست اين گونه نارساييها در اين مصحف وجود داشته باشد؟ او گفت: «ارى فيه لحنا»، (خطاى انشايى در آن مى‌بينم). به او گفتند: «أ فلا نغيّره»، (آيا آن اشتباهات را تغيير ندهيم؟) گفت: نه، ديگر دير شده است، عرب خود با زبانش آن را استوار مى‌خواند؛ ولى فكر نمى‌كرد كه در آينده ملتهاى مختلف با زبانهاى مختلف بايد اين قرآن را بخوانند و سليقه عربى اصيل را حتى خود عرب نيز در آن روزگار نخواهند داشت.[1]

به هر جهت عوامل اختلاف مصاحف بعد از يكى كردن آنها بسيار است، اما در ذيل به برخى از مهم‌ترين عوامل اشاره مى‌شود:

1. ابتدايى بودن خط

خط در جامعه عربى آن روز در مراحل ابتدايى خود بود، ازاين‌رو اصول آن استوار نشده و مردم عرب فنون خط و روش نوشتن صحيح را نمى‌دانستند و بسيارى از كلمات را به قياس تلفظ مى‌نگاشتند. هنوز آثارى از آن در رسم الخط كنونى باقى است. در آن‌

[1] . رجوع كنيد به: التمهيد؛ ج 2، ص 4- 8.