اگر آيه‌اى مورد اختلاف قرار مى‌گرفت، ثبت آن را به تأخير مى‌انداختند و بعضى گفته‌اند كه منظور از تأخير در ثبت آن، اين بوده است كه نظر كسانى را كه در آخرين عرضه قرآن بر پيامبر (ص) حاضر بوده‌اند، به دست آورند.[1]

انس بن مالك گفته است:

من از كسانى بودم كه آيات را بر نويسندگان املا مى‌كرد و چه بسا آيه‌اى مورد اختلاف واقع مى‌شد، در اين صورت نظر كسانى را كه آيه مورد اختلاف را از پيامبر (ص) شنيده بودند مى‌خواستند؛ اگر اين گونه افراد در مدينه نبودند، ما قبل و ما بعد آيه را براى آنها مى‌نوشتند و از آنها مى‌خواستند كه قسمت مورد اختلاف را آن‌طور كه شنيده‌اند بنويسند. اشخاص مورد نظر، يا قسمت مورد بحث را مى‌فرستادند و يا شخصا مراجعه مى‌كردند.[2]

ابىّ بن كعب نيز، قرآن را بر آنان املا مى‌كرد و آنان به ثبت آن مى‌پرداختند و يا اينكه آيه مورد اختلاف را براى وى مى‌فرستادند و او پس از تصحيح آن، آن را بازمى‌گرداند.

در حديث ابو العاليه آمده است كه آنان قرآن را، از مصحف ابىّ بن كعب، جمع‌آورى مى‌كردند. ابىّ بن كعب شخصا آيات را املا مى‌كرد و گروهى آن آيات را مى‌نوشتند.[3]

عبد اللّه بن هانى بربرى (غلام عثمان) نقل مى‌كند:

من پيش عثمان بودم و مى‌ديدم كه نسخه‌هاى مختلف مصحفها را با يكديگر مقابله مى‌كردند. عثمان استخوان كتف گوسفندى را به من داد كه در آن اين كلمات نوشته شده بود: «لم يتسنّ» و «لا تبديل للخلق اللّه» و «فامهل الكافرين»؛ من آن را نزد ابىّ بن كعب بردم و او آنها را به اين نحو تصحيح كرد: «لَمْ يَتَسَنَّهْ» و «لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ» و «فَمَهِّلِ الْكافِرِينَ».[4]

در مرحله دوم كه مرحله مقابله مصحفهاى واحد با يكديگر بود، سهل‌انگاريهاى آشكارى رخ داد؛ به طورى كه در مصحفهاى عثمانى، اشتباهات و غلطهاى املايى فاحشى وجود داشت تا آنجا كه اين مصحفها، هيچ‌يك با يكديگر تطبيق نمى‌كرد، و مسئوليت اين امر بر اعضاى كميته و بخصوص عثمان است كه بر اين اشتباهات واقف شد ولى چاره‌اى نينديشيد و مسامحه كرد.

[1] . همان؛ ص 25.

[2] . همان؛ ص 21.

[3] . همان؛ ص 30

[4] . الاتقان؛ ج 1، ص 183.