1. «الموجود بما هو موجود»

ابو حامد غزالى و بعضى از گذشتگان اين موضوع را براى علم كلام مطرح ساخته‌اند.[1] اشكال اين تعريف، اين است كه با موضوع فلسفه خلط شده است؛ زيرا فلسفه از آن‌جا كه مادر علوم به شمار مى‌رود و از وجود، بدون هيچ قيدى بحث مى‌كند، به اين موضوع سزاوارتر است تا كلام، كه مقيّد به مباحث دين است.

2. «المعلوم الخاصّ»

ايجى و تفتازانى اين موضوع را براى علم كلام در نظر گرفته‌اند.

ايجى اين چنين گفته است:

«موضوعه هو المعلوم من حيث يتعلّق به اثبات العقايد الدينيّة تعلّقا قريبا او بعيدا؛[2] موضوع علم كلام، معلومى است كه اثبات عقايد دينى بر آن متوقّف است».

براساس اين تعريف، هر معلومى كه در راه اثبات عقايد دينى بكار گرفته شود، موضوع علم كلام است؛ خواه بدون واسطه و به طور مستقلّ دليل كلامى بر آن اقامه گردد، مثل وجود خداوند كه به تنهايى موضوع مستقلّى براى علم كلام است، يا با واسطه دليلى بر آن اقامه گردد، مثل جوهر كه به تنهايى جزء مباحث كلام نيست، ولى واسطه‌اى براى اثبات وجود خداوند مى‌باشد.

تفتازانى پس از تأييد اين تعريف براى موضوع علم كلام، اين علم را برتر

[1] - شرح المقاصد، ج 1، ص 176؛ المواقف فى علم الكلام، ص 7.

[2] - المواقف فى علم الكلام، ص 7.