جمع‌بندى و نتيجه‌گيرى‌

با ملاحظه تعريف‌هاى ارائه شده، مى‌توان علم كلام را داراى دو جنبه عملكرد اصلى دانست:

1. جنبه اثباتى‌

2. جنبه دفاعى‌

اين دسته‌بندى را در تعريف ارائه شده از سوى شهيد مطهرى رحمه اللّه نيز مى‌توان يافت، آن‌جا كه مى‌گويد:

1. «چه چيز از اصول دين است و با چه دليلى اثبات مى‌شود» كه به جنبه اثباتى علم كلام مى‌پردازد.

2. «جواب شكوك و شبهاتى كه در مورد آن وارد مى‌شود» كه جنبه تدافعى علم كلام را در نظر مى‌گيرد.

با توجه به تعريف‌هاى ارائه شده، روشن است كه ارائه تعريفى جامع و مشترك از علم كلام كه تمام قيود و عناوين ذكر شده را در برگيرد، كارى بس دشوار است؛ ولى با انداختن بعضى از قيود و بسنده كردن به نكات مشترك، شايد بتوان علم كلام را اين‌گونه تعريف نمود:

علم كلام، علمى است كه دغدغه اصلى آن اثبات ذات خداوند و صفات و افعال او به عنوان كامل‌ترين موجود و خالق هستى و به تبع، اثبات اجزاى ديگر اصلى دين، يعنى نبوت و معاد مى‌باشد؛ چرا كه نبوت، امامت، عدل و معاد، تجلّى صفات و افعال خداوند هستند و البته علم كلام با استفاده از دلايل خود، به دفاع از اين موضوعات كه همان اعتقادات دينى هستند، مى‌پردازد.

د) جايگاه ولايت فقيه در علم كلام: تعريف اين عنوان، بايد با تعريف‌هاى‌