نامه‌اى ديگر از پطرسبورغ قوه واهمه، شيطان عقل!

پطرسبورغ‌

9 فبريه فرنگى‌

جناب محتشم حاجى محمدحسن امين دارالضرب السلطانيه‌هميشه در حالات نفسانيّه و بدنيه در كمال اعتدال بوده باشند خير باشد، چه ميشود شما را- سپر اسلام بر روى دست و شمشير ايمان از نيام كشيده‌ايد- خدا كند كه در مقابل حق نباشد- قوّه واهمه اگرچه از ظلّ عقل و اشتغال آن به ترتيب و تربيه اجساد بوجود آمده است- ولى او را قدرتيست بسيار شديد كه در غالب نفوس بشريه با عقل در نبرد آمده بروفائق مى‌گردد- و جميع ضلالات عالم انسانى ازو نشئت نموده است- و اوست كه حق را مشوّه نمود بصورت باطلش ظاهر ميسازد- و باطل را مزوّق ساخته بهيكل كمالش بر عالم جلوه مى‌دهد- اوست كه در خير مطلق بوساوس خود هيئآت بشمه شرور را بابصار نمايش داده بيچارگان را محروم مينمايد- و شرّ را بزيب و زينت دلربائى آرايش نموده نفوس را بر آن ترغيب ميكند- و حكما اين قوه واهمه را شيطان عقلش مى‌نامند- ولكن فرق بعيد است ميان آن دو- چونكه شيطان بيچاره اگرچه انسان را از سلوك سُبُل حق و حقيقت بازميدارد ولكن او را در تمتعات و لذات دنيويه و شهوات بدنيه مساعدت مينمايد- و اما قوه واهمه انسان را از سعادت دنيا و آخرت هر دو بازمى‌دارد- در عين غنى وجود توانگران را از خوف فقر ميكاهد- و در حين شادمانى ابواب احزان گذشته و اكدار آينده را بروى باز مينمايد- و از براى تلخ‌كردن زيست انسانى در اعوان و اصدقا و اهل‌