منظر جمع و اجتماع در يك سلسله مراتب وجودى منتهى به غايت فردى قرار مى‌گيرند و به محيطى براى حفظ و نگهدارى و بالندگى فردى مبدل مى‌شوند. در يك چنين فضايى است كه تكامل فردى با يك ميانجى به پيشرفت و توسعه جمعى ختم مى‌گردد. اما از ديدگاه حضرت على (ع) فرد و جامعه هر دو اصالت دارند و تنها در يك تكامل مثبت و سازنده است كه شكوفايى براى طرفين حاصل مى‌شود.

ب) توجيه آزادى‌

چرا بايد آزادى وجود داشته باشد؟ اين سؤال محور بحث توجيه آزادى و پاسخ به آن شالوده‌هاى فلسفه وجودى آزادى است. اين نكته حايز اهميت فراوان است كه اصول توجيه كننده آزادى در مكتب ليبراليسم و نهج‌البلاغه چه نسبتى با يكديگر برقرار مى‌كنند. در اينجا به برخى از وجوه تشابه و تمايز مبانى توجيهى دو مكتب اشاره مى‌كنيم.

1- نيل به حقيقت‌

مكتب ليبراليسم آزادى را لازمه نيل به حقيقت مى‌داند. از منظر ليبرالى حقيقت زمانى هويدا مى‌گردد كه عقايد با يكديگر به بحث بنشينند و زمانى عقايد و افكار مختلف در تضارب در خواهند آمد كه بتوانند در بيان ديدگاههاى خود آزادى داشته باشند. زمانى كه كليسا افكار و عقايد بعضاً خرافى را به عنوان حقيقت ابدى و بدون چون و چرا به خورد مردم مى‌داد، ليبراليسم با نفى انحصارى دانستن حقيقت، شعار «جرأت دانستن داشته باش» را سر داد و قايل به اين مهم شد كه عقل بشرى بدون ترس از وارد شدن در مسائل مقدس بهترين ابزار در كشف حقيقت است.

استوارت ميل در استدلالى قوى در باب لزوم وجود آزادى براى نيل به حقيقت فرض را بر اين مى‌گذارد كه خاموش‌كنندگان يك عقيده با هيچ‌كس غرض شخصى ندارند و افراد شريف و درستكارى هستند كه از روى حسن‌نيت و ايمان خالص خود مى‌كوشند از انتشار عقيده‌اى جلوگيرى كنند. وى با بيان اين نكته كه اين اشخاص كه مصون از خطا و اشتباه نيستند ممكن‌است عقيده‌اى را كه سركوب مى‌كنند واجد سه‌